Testament jest potrzebny, ponieważ zachowek nie zastępuje woli spadkodawcy. Zachowek daje minimalną ochronę najbliższych zmarłego w formie roszczenia pieniężnego. Testament pozwala natomiast rozdysponować majątkiem, uniknąć sporów i zadbać o sprawy, których zachowek nie dotyczy, np. wskazanie opiekuna nad dziećmi, uporządkowanie kwestii firmowych, przekazanie pamiątek rodzinnych.
Zachowek a testament – czy pisanie testamentu ma sens, jeśli można otrzymać zachowek?
Nawet jeżeli w grę wchodzi zachowek, testament odgrywa tu duże znaczenie. Oto 4 powody, dlaczego:
- Zachowek daje minimum (nieoptymalny podział majątku po zmarłym) – najbliżsi dostaną jedynie część udziału ustawowego, a nie całość majątku spadkowego, który spadkodawca uznaje za sprawiedliwy dla bliskich.
- Zachowek nie reguluje przejęcia konkretnych przedmiotów – to roszczenie o pieniądze. Nie rozwiąże problemu, kto ma przejąć firmę, mieszkanie czy otrzymać rodzinne pamiątki po spadkodawcy. Bez testamentu spadkobiercy muszą się porozumieć między sobą albo iść do sądu, co przedłuża sprawę i generuje koszty.
- Testament zmniejsza ryzko konfliktów – jasne dyspozycje, zapisanie określonych przedmiotów danym osobom, możliwość powołania wykonawcy testamentu – usprawniają sprawy po śmierci i skracają drogę do działu spadku.
- Testament pozwala zastosować narzędzia, których brak jest przy zachowku: można stosować m.in. zapisy windykacyjne (przeniesienie konkretnych składników majątku od razu na daną osobę), zapisy zwykłe, polecenia, warunki, a w uzasadnionych przypadkach – wydziedziczenie. Możesz też wprost wskazać, z jakich środków spłacić ewentualne roszczenia z zachowku, przykładowo 👉,,roszczenie z tytułu zachowku ma zostać pokryte z oszczędności znajdujących się na koncie X’’.
Czym jest testament a czym jest zachowek?
Testament to jednostronne rozrządzenie majątku na wypadek śmierci, w którym wskazuje się spadkobierców, zapisobierców, można ustanowić wykonawcę testamentu i wydać szczegółowe dyspozycje, np. kto ma sprzedać nieruchomość, komu mają przypaść udziały w firmie. Celem testamentu jest:
- uporządkowanie majątku po śmierci spadkodawcy,
- ograniczenie konfliktów między spadkobiercami.
Natomiast zachowek to roszczenie pieniężne przysługujące najbliższym, gdy zostali pominięci w testamencie lub dostali za małą część majątku aniżeli wynikająca z dziedziczenia z ustawy.
Ile wynosi zachowek? – wysokość zachowku
Zgodnie z art. 991 KC, zachowek wynosi połowę udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, a dla małoletnich zstępnych oraz osób trwale niezdolnych do pracy – dwie trzecie tego udziału.
🤓 Dowiedz się więcej na temat czystej wartości spadku i obliczenia wysokości zachowku 👉👉 Ile wynosi zachowek – przykłady
Kto może ubiegać się o zachowek i kiedy przysługuje prawo do zachowku?
Uprawnionymi do zachowku są:
- zstępni (dzieci, wnuki itd.),
- małżonek,
- rodzice zmarłego
pod warunkiem, że byliby powołani do spadku z ustawy. Zachowek, w pierwszej kolejności, dochodzi się od spadkobierców testamentowych, a gdy to nie wystarcza – w granicach określonych w przepisach – także od osób obdarowanych znacznymi darowiznami doliczanymi do spadku, np. darowizną dużej wartości mieszkania.
🧐 Więcej na ten temat pisałam w artykule 👉 Darowizna dla wnuka a zachowek 👨🦳👶
Kiedy nie należy się zachowek?
Prawo do zachowku nie przysługuje, gdy osoba:
- została wydziedziczona, przykładowo 👉 z powodu dopuszczenia się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- zrzekła się dziedziczenia,
- została uznana za niegodną dziedziczenia,
- sama odrzuciła spadek.
Przy ustalaniu podstawy do obliczenia zachowku uwzględnia się także spadkobierców, którzy odrzucili spadek albo są niegodni. Ma to wpływ na wysokość udziału, od którego liczy się zachowek.
🔔 Dowiedz się więcej na temat tego, co to jest zachowek i komu przysługuje 👉👉 Zachowek – co to jest? 👀💰
Co można zapisać w testamencie?
W testamencie możesz m.in.:
- powołać spadkobierców do całości spadku albo do jego części,
- przepisać w spadku konkretne rzeczy (np. mieszkanie, udziały w spółce, drogocenna kolekcję) – można to zrobić w formie zapisu zwykłego w testamencie własnoręcznym, lub w testamencie notarialnym, poprzez zapis windykacyjny;
- przekazać drobiazgi o wartości sentymentalnej,
- ustanowić wykonawcę testamentu.
Warto jednak pamiętać o skutkach darowizn, ponieważ zgodnie z art. 994 KC, część z nich dolicza się do substratu zachowku (np. darowizny na rzecz uprawnionych, a wobec osób spoza kręgu uprawnionych – tylko z ostatnich 10 lat). To dlatego plan dziedziczenia warto przemyśleć kompleksowo tj. wziąć pod uwagę testament + przemyślane darowizny + ewentualne zapisy windykacyjne.
👇😉 Wskazówka
Dobrą sposobem jest krótki opis motywów: dlaczego ktoś otrzymuje konkretną rzecz lub mniejszy udział. Pomoże to ostudzić emocje między spadkobiercami.
🤓 Dowiedz się więcej na temat otwarcia spadku i ogłoszenia testamentu 👉👉 Jaki jest czas na otwarcie testamentu po śmierci? 📃📣
Brak sporządzonego testamentu a dziedziczenie ustawowe
Jeśli nie ma spisanego testamentu, wówczas dziedziczenie odbywa się z ustawy. Oznacza to, że majątek trafia w określonych udziałach do określonego ustawą kręgu osób. W pierwszej kolejności dziedziczy małżonek i dzieci, przy czym minimalny udział małżonka nie może być mniejszy niż 1/4 całości spadku.
Powstała współwłasność często utrudnia podjęcie decyzji dotyczących sprzedaży mieszkania, podziału środków, czy dalszych losów firmy.
💡Przykład – przekazanie swojego majątku:
Pan Adam prowadził spółkę. Posiadał także mieszkanie warte 600 tys. zł oraz oszczędności w kwocie 100 tys. zł. Zmarł, pozostawiając żonę i dwoje dorosłych dzieci. Bez pozostawionego testamentu każdy dziedziczy 1/3 majątku. Żona chciałaby zatrzymać mieszkanie, natomiast dzieci wolałyby sprzedaż. W związku z powyższym powstał pomiędzy nimi spór, a roszczenie z tytułu zachowku nie powstaje. Gdyby natomiast istniał testament z zapisem windykacyjnym – tj. mieszkanie zostałoby przekazane żonie, udziały w firmie dla syna, a środki pieniężne dla córki, sprawę można byłoby zamknąć szybciej, a podział byłby czytelny i szybszy. W tym wypadku, uprawnienie z zachowku mogłoby przysługiwać wówczas, gdy testament przyznałby komuś znacznie mniej niż przysługuje mu przy dziedziczeniu z ustawy.
Sprawdź 👉👉 Jak zapis windykacyjny wpływa na prawo do zachowku?
Podsumowanie – testament a zachowek
✔️ Zachowek chroni najbliższych przed całkowitym pominięciem ich w procesie dziedziczenia po spadkodawcy. Natomiast testament porządkuje istotne kwestie, ogranicza ewentualne spory wśród najbliższych zmarłego i pozwala przekazać majątek tam, gdzie zgodnie z wolą spadkodawcy powinien trafić.
✔️ Zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, o ile byliby oni powołani do spadku z ustawy.
✔️ Jeśli sprawa jest zawiła tj. dotyczy firmy, licznych darowizn, kilku małżeństw, warto spisać testament u notariusza i zdecydować się na powołanie wykonawcy testamentu.
✔️ Testament można sporządzić własnoręcznie – cały tekst musi być napisany odręcznie i podpisany. Może też być on spisany u notariusza, co zapewnia wyższą wiarygodność. Przy większym majątku lub przedsiębiorstwie zalecana jest forma notarialna.
✔️ Zgodnie z art. 1007 KC, roszczenie o zachowek przedawnia się co do zasady po 5 latach. Jest to ważne, ponieważ po upływie tego terminu dłużnik może skutecznie uchylić się od zapłaty.
✔️ Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości dotyczące wartości udziału spadkowego, zapłaty zachowku, interpretacji przepisów prawa spadkowego, czy też potrzebujesz wsparcia w sprawie o zachowek, zapraszamy do kontaktu z naszym doświadczonym adwokatem od prawa spadkowego. Posiadamy oddziały w Poznaniu, Wolsztynie, Świeciu oraz Nowym Tomyślu.
Źródła:
- https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-cywilny-16785996/art-991
- https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-cywilny-16785996/art-1007
- https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-cywilny-16785996/art-994
Adwokat w Poznaniu. Specjalistka od spraw rodzinnych i spadkowych.Posiada bogatą praktykę w sprawach o rozwód, podział majątku, kontakty z dziećmi, władzę rodzicielską i opiekę nad dziećmi.
Specjalizuje się zwłaszcza w trudnych rozwodach – gdy w grę wchodzi podział majątku firmowego, walka o winę lub o dzieci. Ukończyła studia prawnicze na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także
podyplomowe studia z zakresu rachunkowości na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Następnie ukończyła aplikację radcowską i zdała egzamin radcowski. Wykonywała zawód radcy prawnego. Obecnie wykonuje zawód adwokata. Prowadzi praktykę adwokacką w Poznaniu,
Wolsztynie oraz w Świeciu. W trudnych sprawach o rozwód oraz o podział majątku wspólnego reprezentuje klientów w całej Polsce.
Autorka licznych publikacji z zakresu prawa rodzinnego i cywilnego.
e-mail: biuro@slupinska.eu
