Jeżeli prowadzisz jednoosobową działalność gospodarczą, pewnie wielokrotnie zastanawiałeś się, jak przekazać ją swoim spadkobiercom. Warto więc wiedzieć, że są sposoby, które umożliwią Twoim następcom prawnym przejęcie założonego przez Ciebie przedsiębiorstwa. Z artykułu pt. „Przedsiębiorstwo w spadku” dowiesz się, co możesz zrobić, aby zapewnić ciągłość funkcjonowania Twojego biznesu.
Jeśli prowadzisz firmę i chciałbyś uregulować kwestie spadkowe i sukcesyjne, to jestem w stanie Ci pomóc. Udzielam konsultacji prawnych dla klientów z całej Polski, w tym także online i telefonicznych. Zapraszam do zapoznania się z moją ofertą (Prawo Spadkowe Poznań) oraz do kontaktu.
Dziedziczenie jednoosobowej działalności gospodarczej
Zasadą jest, że prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej wpisanej do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) nie przechodzi na spadkobierców zmarłego przedsiębiorcy. Wynika to z faktu, że wpis do CEIDG nie jest prawem majątkowym, które mogłoby podlegać dziedziczeniu.
Zasadą także jest, że wykreślenie przedsiębiorcy z CEIDG dokonywane jest w terminie nie dłuższym niż 7 dni od dnia wprowadzenia do systemu informatycznego informacji o zgonie przedsiębiorcy – chyba że funkcjonować będzie tzw. „przedsiębiorstwo w spadku” reprezentowane przez powołanego w tym celu zarządcę. W skrócie polega to na sprawowaniu nadzoru nad zespołem wszystkich składników materialnych i niematerialnych służących do prowadzenia działalności gospodarczej przez konkretną osobę po śmierci przedsiębiorcy.
Sprawdź także: Przepisanie majątku za życia na jedno z dzieci
Jak działa przedsiębiorstwo w spadku?
Właścicielem przedsiębiorstwa w spadku może być:
- spadkobierca ustawowy, testamentowy lub windykacyjny,
- małżonek przedsiębiorcy, gdy w chwili śmierci, przedsiębiorstwo było objęte wspólnością majątkową, a małżonek posiadał udział w przedsiębiorstwie w spadku,
- bądź nabywca udziału w przedsiębiorstwie – czyli osoba, która nabyła przedsiębiorstwo, po śmierci przedsiębiorcy bezpośrednio od spadkobiercy lub małżonka.
Właściciele przedsiębiorstwa w spadku mają prawo do udziału w zyskach i uczestniczą w stratach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa, w takim stosunku, w jakim przysługuje im udział w tym przedsiębiorstwie. Za funkcjonowanie przedsiębiorstwa odpowiada natomiast zarządca sukcesyjny.
Zastanówmy się zatem jak ustanowić tego ostatniego.
Zarządca sukcesyjny: jak ustanowić
Z pojęciem przedsiębiorstwa w spadku nieodłącznie związany jest problem ustanowienia zarządcy sukcesyjnego. Czym jest zarząd sukcesyjny?
Zarząd sukcesyjny to nic innego jak tymczasowy zarząd nad przedsiębiorstwem po śmierci jego właściciela.
Przeczytaj również: Rażąca niewdzięczność a odwołanie darowizny
Kto może być zarządcą sukcesyjnym?
Zarządcą może być członek rodziny zmarłego przedsiębiorcy, jego spadkobierca, a także zupełnie obca osoba. Jedynym warunkiem jest, by miał on pełną zdolność do czynności prawnych. Osoba pełniąca funkcję zarządcy nie może być więc ubezwłasnowolniona (nawet częściowo) i musi być ukończone 18 lat.
Kiedy ustanowić zarządcę sukcesyjnego?
Jako prowadzący działalność gospodarczą w każdej chwili możesz ustanowić zarządcę sukcesyjnego dla swojego przedsiębiorstwa. Aby to zrobić, musisz uzyskać zgodę osoby, której chcesz powierzyć tę funkcję oraz wpisać jej dane do CEIDG. Powołanie zarządcy oraz jego zgoda wymagają zachowania sporządzenia ich na piśmie. Odpowiedzmy jeszcze na pytanie, dlaczego warto zawczasu uregulować tę kwestię i nie pozostawiać tego decyzji spadkobierców.
Po pierwsze, procedura powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy jest możliwa, ale niestety dużo bardziej skomplikowana. Zarządcę po śmierci właściciela przedsiębiorstwa mogą bowiem powołać:
- małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku,
- spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
- spadkobierca testamentowy (bądź zapisobierca windykacyjny) przedsiębiorcy, który przyjął spadek (bądź odpowiednio zapis windykacyjny), jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Aby skutecznie powołać zarządcę po śmierci przedsiębiorcy, trzeba też spełnić szereg dodatkowych warunków:
- powołanie musi nastąpić w nieprzekraczalnym terminie dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy,
- co więcej oświadczenie małżonka bądź spadkobierców o powołaniu zarządcy oraz zgoda zarządcy na jego powołanie wymaga sporządzenia aktu notarialnego,
- dodatkowo na powołanie konkretnego zarządcy muszą wyrazić zgodę osoby uprawnione do jego powołania, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku w wysokości co najmniej 85/100 – a uzyskanie takiej zgodności wśród spadkobierców może nie być łatwe.
Po drugie, powołanie zarządcy za życia przedsiębiorcy gwarantuje, że zarząd uruchomi się już w chwili śmierci przedsiębiorcy i zapewni w ten sposób ciągłość funkcjonowania przedsiębiorstwa. Zarządca podejmuje bowiem samodzielnie wszelkie decyzje w ramach zwykłego zarządu przedsiębiorstwem. Jedynie w sprawach przekraczających zwykły zarząd (np. zbycie kluczowych składników przedsiębiorstwa) musi uzyskać decyzję właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.
Zobacz również – Rejestr spadkowy
Zarządca sukcesyjny: jak działa
Powinieneś również wiedzieć, że na zarządcy sukcesyjnym spoczywają bardzo ważne zadania. Od chwili śmierci przedsiębiorcy wykonuje on wszystkie prawa i obowiązki osoby prowadzącej przedsiębiorstwo. Prowadzi więc wszelkie sprawy przedsiębiorstwa:
- podpisuje, wykonuje oraz rozwiązuje umowy z kontrahentami,
- występuje w roli pracodawcy, czyli wypłaca wynagrodzenia pracownikom, oblicza i odprowadza składki na ubezpieczenia społeczne,
- uiszcza wszelkie zobowiązania publicznoprawne – w tym podatki i opłaty,
- może także pozywać i być pozywanym w sprawach związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa,
- ma dostęp do rachunku bankowego związanym z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Im wcześniej zostanie powołany zarządca, tym prędzej będzie mógł realizować swoje zadania i skutecznie zarządzać przedsiębiorstwem. Weź pod uwagę, że może to zapobiec utracie kontrahentów czy istotnych zasobów przez przedsiębiorstwo.
Wykonywanie obowiązków zarządcy sukcesyjnego to nie tylko obowiązki, ale i ryzyko. Dlatego warto korzystać z pomocy prawnika, aby ograniczać swoją osobistą odpowiedzialność przed właścicielami firmy.
Jak długo może działać przedsiębiorstwo w spadku
Zasadą jest, że zarząd sukcesyjny może trwać maksymalnie 2 lata. W szczególnych przypadkach sąd może dać pozwolenie na przedłużenie tego czasu do 5 lat.
Przedsiębiorstwo w spadku przestaje funkcjonować, jeżeli:
- w ciągu 2 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy nikt nie przyjął spadku,
- stwierdzono nabycie spadku przez jedynego spadkobiercę bądź zapisobiercę windykacyjnego,
- jedna osoba nabyła całe przedsiębiorstwo w spadku (np. wniesiono je w całości aportem do spółki albo zbyto na rzecz podmiotu trzeciego),
- ogłoszono upadłość przedsiębiorcy,
- wykreślono dotychczasowego zarządcę sukcesyjnego z CEIDG i w ciągu 30 dni nie wybrano kolejnego zarządcy,
- nastąpił dział spadku obejmujący przedsiębiorstwo.
Jeżeli nie wystąpiła żadna z wymienionych okoliczności, zarząd sukcesyjny wygasa w ciągu 2 lat od śmierci przedsiębiorcy.
Likwidacja przedsiębiorstwa w spadku
Na pewno zauważyłeś, że zarząd sukcesyjny ma więc charakter wyłącznie tymczasowy. W okresie jego sprawowania spadkobiercy przedsiębiorcy powinni podjąć decyzję, co ma się stać z przedsiębiorstwem. Może dojść do jego likwidacji, podziału albo zbycia wszystkich składników na jedną osobę.
Trzeba pamiętać, że wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego skutkuje wykreśleniem działalności gospodarczej z CEIDG. Po upływie dwóch lat spadkobiercy mogą kontynuować działalność, ale już wyłącznie pod swoją firmą (swoim imieniem i nazwiskiem). Zyskują więc czas na zawarcie dodatkowych porozumień z kontrahentami, czy uiszczenie zaległych zobowiązań. Po tym okresie przedsiębiorstwo w spadku zostanie zlikwidowane, a prowadzone będzie mogło być jedynie przez następców prawnych w ramach ich jednoosobowych działalności gospodarczych.
Przedsiębiorstwo w spadku a VAT
Z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela wiążą się również problemy podatkowe. Przedsiębiorstwo w spadku posługuje się dotychczasowym NIP, pozostaje także płatnikiem podatków, m.in. podatku od towaru i usług (VAT).
Przedsiębiorca, który ustanowił zarząd sukcesyjny, po śmierci nie podlega więc wykreśleniu z rejestru podatników VAT. Naczelnik urzędu skarbowego automatycznie otrzyma od CEIDG dane zarządcy sukcesyjnego lub informacje o zmianie tych danych.
Opodatkowaniu podatkiem VAT będą zatem dalej podlegały wyprodukowane towary i usługi świadczone przez przedsiębiorstwo w spadku, a zarządca sukcesyjny będzie odpowiedzialny za składanie odpowiednich deklaracji i terminowe opłacanie tego podatku.
Przedsiębiorstwo w spadku a PIT i PCC
Dodatkowym problemem dotyczącym funkcjonowania przedsiębiorstwa w spadku jest rozliczanie podatków: dochodowego (PIT) oraz podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC).
Rozwiejmy więc zatem te wątpliwości. W zakresie podatku PIT zasady opodatkowania działalności pozostają bez zmian. Oznacza to, że w roku, w którym zmarł przedsiębiorca, przedsiębiorstwo w spadku kontynuuje rozliczenia według formy opodatkowania przyjętej przez niego. Jeżeli przedsiębiorca rozliczał się ryczałtem, to przedsiębiorstwo musi zostać rozliczone na takich samych zasadach. Zarządca sukcesyjny ma obowiązek złożyć zeznanie roczne w terminie do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym na formularzu dedykowanej dla określonej formy opodatkowania (odpowiednio karty podatkowej, podatku liniowego bądź ryczałtu).
Podział przedsiębiorstwa w drodze działu spadku albo jego nabycie przez osoby trzecie mogą powodować również konieczność uiszczenia podatku od czynności cywilnoprawnych przez osoby obejmujące poszczególne jego składniki. Kwota należnego podatku zależy od wartości przejętych przez poszczególne osoby składników majątku. W celu obliczenia wysokości podatku oraz sposobu jego uiszczenia warto skonsultować się z doradcą podatkowym. Nie są to rzeczy proste, a skorzystanie z pomocy profesjonalisty uchroni spadkobierców albo nabywców od problemów z fiskusem.
Nabycie przedsiębiorstwa w spadku – podsumowanie
Zarząd sukcesyjny pozwala na przedłużenie dotychczasowej działalności przedsiębiorstwa i swobodne podjęcie decyzji przez spadkobierców co do jego funkcjonowania w przyszłości.
Pamiętaj, że zarządca nie odpowiada osobistym majątkiem za długi przedsiębiorstwa i nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rachunek spadkobierców. Ponadto wniosek o wpis zarządcy do CEIDG jest wolny od opłat. Ramy funkcjonowania przedsiębiorstwa w spadku warto więc zaplanować z dużym wyprzedzeniem. Jeżeli chcesz zatem zapewnić swojemu przedsiębiorstwu ciągłość działania i pomóc Twoim spadkobiercom w podejmowaniu decyzji biznesowych, powołaj zarządcę sukcesyjnego.
Rozważ także skorzystanie z usług profesjonalnego pełnomocnika. Adwokaci oraz radcowie prawni posiadają bardzo bogate doświadczenie w projektowaniu mechanizmów służących ciągłości biznesu i pomogą Ci zaplanować sprawne przekazanie przedsiębiorstwa Twoim spadkobiercom oraz jego prawidłowe funkcjonowanie pod zarządem sukcesyjnym.
Potrzebujesz pomocy adwokata?
Jeśli chciałbyś skorzystać z mojej pomocy, zapraszam do kontaktu. Działam na terenie takich miast jak: Poznań, Luboń, Gniezno, Śrem, Środa Wielkopolska, Grodzisk Wielkopolski, Swarzędz, Leszno, Piła, Kościan, Jarocin, Września oraz Wolsztyn. Posiadam także oddział w Świeciu, pracując w takich miejscowościach jak Grudziądz, Chełmno i Tuchola.
W trudnych sprawach spadkowych działam w CAŁEJ POLSCE!
Udzielam także konsultacji telefonicznych oraz konsultacji online. Pamiętaj, że sukcesja firmy to poważna sprawa, dlatego warto skorzystać z pomocy adwokata lub radcy prawnego.
Masz pytania? Napisz! Zadzwoń!
Adwokat
Marlena Słupińska-Strysik
e-mail: biuro@slupinska.eu
tel. 61 646 00 40
tel. 68 419 00 45
tel. 52 511 00 65
Adwokat w Poznaniu. Specjalistka od spraw rodzinnych i spadkowych. Posiada bogatą praktykę w sprawach o rozwód, podział majątku, kontakty z dziećmi, władzę rodzicielską i opiekę nad dziećmi.
Specjalizuje się zwłaszcza w trudnych rozwodach – gdy w grę wchodzi podział majątku firmowego, walka o winę lub o dzieci. Ukończyła studia prawnicze na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także
podyplomowe studia z zakresu rachunkowości na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Następnie ukończyła aplikację radcowską i zdała egzamin radcowski. Wykonywała zawód radcy prawnego. Obecnie wykonuje zawód adwokata. Prowadzi praktykę adwokacką w Poznaniu,
Wolsztynie oraz w Świeciu. W trudnych sprawach o rozwód oraz o podział majątku wspólnego reprezentuje klientów w całej Polsce.
Autorka licznych publikacji z zakresu prawa rodzinnego i cywilnego.
e-mail: biuro@slupinska.eu
Dzień dobry. A czy organ administracji miał prawo wszcząć wobec przedsiębiorstwa w spadku postępowanie i nałożyć administracyjną karę pienięzną na przedsiębiorstwo w spadku za czyn popełniony przez zmarłego przedsiębiorcę?