Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, która wzbudza wiele emocji. Wynika to bowiem z faktu, iż niekiedy zdarza się, że bliski krewny nie otrzymuje żadnej części spadku po zmarłym. W takim przypadku pojawiają się różnego rodzaju koncepcje dotyczące podważenia testamentu. Czy w takim razie można skorzystać z zachowku? Odpowiem na to w moim kolejnym artykule pt. „Zachowek – co to jest?”.
Jeśli walczysz o spadek, to jestem w stanie Ci pomóc. Udzielam konsultacji prawnych dla klientów z całej Polski, w tym także online i przez telefon. Zapraszam do zapoznania się z moją ofertą (Adwokat Zachowek) oraz do kontaktu. Koszt konsultacji wynosi 200 zł.
Zachowek – co to jest – główne wnioski
- Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, której celem jest ochrona interesów osób pominiętych w testamencie.
- Prawo do zachowku przysługuje zstępnym spadkodawcy, czyli jego dzieciom, wnukom i prawnukom, oraz jego małżonkowi i rodzicom.
- Istnieją jednak sytuacje, w których zachowek nie będzie się należał osobom uprawnionym bądź też jego wysokość zostanie obniżona.
- Termin na dochodzenie roszczeń o zachowek wynosi 5 lat.
Zachowek: co to jest i komu się należy?
Czym jest zachowek?
Zachowek to uprawnienie do udziału w majątku po zmarłym krewnym.
W życiu czasami jest tak, że spadkobierca nie uwzględnia w testamencie bliskich krewnych, którzy w normalnych okolicznościach dziedziczyliby po nim na ogólnych zasadach prawa spadkowego. Chodzi o zstępnych (dzieci, wnuki), rodziców oraz małżonka zmarłego.
Zdaniem polskiego ustawodawcy taka sytuacja nie jest sprawiedliwa. Zwykle najbliższy krewni walnie przyczyniają się do powstania i pomnażania majątku zmarłego. Nie byłoby więc sprawiedliwe, aby pozwolić mu zapisać w testamencie cały spadek innym osobom. W polskim prawie przynajmniej część spadku powinna przypaść bliskim krewnym, uprawnionym do zachowku.
Zmarły nie może więc rozdysponować całego swojego majątku tak, jak chce. W razie nieujęcia najbliższych krewnych w testamencie mogą oni pozwać beneficjentów testamentów o wypłacenie im zachowku. To forma ochrony najbliższych członków rodziny przed nieracjonalnymi lub nieuczciwymi decyzjami spadkodawcy.
Przeczytaj również: Zachowek po mamie i zachowek po ojcu
Kto ma prawo do zachowku?
Katalog osób uprawnionych do zachowku został określony w art. 991 § 1 KC. Wyliczenie to ma charakter zupełny, co oznacza, że pozostałym osobom świadczenie to się nie należy.
Uprawnionymi do zachowki są następujący krewni spadkodawcy:
- Zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki),
- Małżonek,
- Rodzice.
Zwróć uwagę, że do zachowku nie mają prawa siostra, brat, ani dziadkowie.
Poniżej opiszę kilka przypadków, o które często pytają mnie klienci podczas konsultacji.
Zobacz także: Odrzucenie spadku
Zachowek po rodzicach
Zachowek po rodzicach przysługuje dzieciom. Ważne, że może on przechodzić na kolejnych zstępnych.
W rozumieniu prawa zstępnymi są nie tylko dzieci, wnuki i prawnuki. Chodzi nie tylko o biologicznych zstępnych, ale i przysposobionych (adoptowanych). W tym miejscu pragnę zwrócić uwagę na jedną niezwykle istotną kwestię. Mianowicie, jeżeli spadkodawca przeżyje zstępnego, wówczas uprawnienie do zachowku dalszych zstępnych wygasa. Innymi słowy, w razie przeżycia przez ojca jego dziecka, a żyją jego wnuki, prawo do uzyskania zachowku przysługuje wnukom, a nie prawnukom.
Zachowek po dziadku lub babci
Uzyskanie zachowku po dziadkach jest możliwe, jednakże musi zostać spełniony jeden warunek – rodzic uprawnionego nie żyje, został wydziedziczony bądź zrzekł się dziedziczenia.
Zachowek po mężu lub żonie
Zachowek może przysługiwać po śmierci małżonka jego mężowi lub żonie, pod warunkiem, że małżeństwo trwało w chwili śmierci spadkodawcy.
W tym miejscu dodam, że zachowek przestaje przysługiwać po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego. Istnieją jeszcze inne okoliczności, które wyłączają możliwość otrzymania zachowku. Otóż chodzi tutaj o wystąpienie przez spadkodawcę o rozwód z winy małżonka. Podobnie wygląda kwestia separacji. Prawomocne orzeczenie w tym przedmiocie powoduje, że prawo do zachowku wygasa. Co więcej, dzieje się tak również, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie separacji z winy swojego małżonka.
Natomiast separacja faktyczna (nieformalna) nie ma żadnego wpływu na kwestię zachowku.
Zachowek po rodzeństwie
Niektórzy uważają, że zachowek należy się także po śmierci brata lub siostry. Nie jest to jednak prawda. Po śmierci rodzeństwa jakikolwiek zachowek się nie należy.
W art. 991 § 1 KC postanowiono bowiem, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
Jak zatem widać, w katalogu tym nie wymieniono rodzeństwa.
Sprawdź także: Zapis windykacyjny
Wysokość zachowku
Obliczenie wysokości zachowku nie jest tak trudne, jak mogłoby się to wydawać. Zachęcam do zapoznania się z moim wpisem: Ile wynosi zachowek – przykłady, w którym opisałam jak liczy się zachowki.
Po pierwsze, musisz obliczyć substrat zachowku. W tym celu konieczne jest określenie wartości „czystego spadku”, czyli różnicy pomiędzy wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku a sumą długów spadkowych, z pominięciem długów wynikających z zapisów zwykłych i poleceń. Do tej wartości trzeba doliczyć wartość darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę.
Następnie musisz ustalić swój udział spadkowy. To nic innego, niż procent w spadku, jaki przypadłby Ci z mocy prawa, gdybyś nie został skrzywdzony testamentem.
Kolejnym krokiem obliczenia wysokości zachowku jest pomnożenie udziału spadkowego, który przypadałby osobie do niego uprawnionej przez 1/2 albo 2/3. Zasadniczo wysokość zachowku wynosi 1/2 udziału spadkowego, który przypadłby danej osobie. Wyjątek stanowi sytuacja dotycząca osoby małoletniej oraz trwale niezdolnej do pracy. W takim przypadku wysokość zachowku to 2/3 udziału. Tak otrzymany ułamek mnożysz razy substrat zachowku (ten z pierwszego punktu). I w ten oto sposób otrzymujesz wartość swojego zachowku.
Jest jeszcze coś. Mianowicie istnieje możliwość oddalenia lub obniżenia roszczenia o zachowek w oparciu o zasady współżycia społecznego. Pod tym pojęciem należy rozumieć przede wszystkim niewłaściwe zachowanie osoby uprawnionej do zachowku wobec spadkodawcy. W tym kontekście wymienia się przykładowo brak wsparcia w chorobie, czy też nieutrzymywanie żadnych kontaktów i relacji.
Zanim wystąpisz z roszczeniem o zachowek zastanów się, czy byłeś fair wobec spadkodawcy.
Zobacz również: Darowizna dla wnuka a zachowek
Co to jest substrat zachowku?
Substrat zachowku to najbardziej interesująca część sprawy o zachowek. Substratem zachowku jest bowiem wartość spadku, który będzie podlegał podziałowi. Obrazowo można by rzecz, że substratem zachowku jest tort, który dopiero będzie dzielony.
Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że w tym torcie uwzględniamy nie tylko aktywa, ale i zobowiązania (długi spadkowe). Ponadto na wartość substratu zachowku wpływają darowizny, jakich dokonał spadkodawca oraz ewentualnych zapisów windykacyjnych.
Darowizny a zachowek
Ok, to jak to jest z tymi darowiznami?
Dokonane za życia spadkodawcy darowizny mogą mieć wpływ na wysokość zachowku. Otóż jeżeli darowizna została uczyniona na rzecz osoby niebędącej spadkobiercą, wówczas dolicza się jej wartość do spadku, pod warunkiem, że dokonano jej nie dalej niż przed upływem 10 lat od śmierci spadkodawcy. Z kolei darowizny dokonane na rzecz spadkobierców, a także uprawnionych do zachowku są doliczane do spadku bez względu na czas ich dokonania.
Należy również dodać, iż uprawniony do zachowku może się go domagać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczaną do spadku. Obdarowany zobowiązany jest jednak do zapłaty sumy wyłącznie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
Zachowek a testament
Kolejna kwestia wymagająca wyjaśnienia, to relacja między zachowkiem a testamentem.
Zgodnie z prawem istnieją dwa rodzaje dziedziczenia – ustawowe oraz testamentowe. W razie sporządzenia przez spadkodawcę testamentu rozporządzenie to ma pierwszeństwo przed przepisami Kodeksu cywilnego. Gdyby jednak któryś ze spadkobierców ustawowych został pominięty w testamencie, należy mu się zachowek.
Z roszczeniem o zachowek najlepiej jest wystąpić na piśmie, aby móc udowodnić fakt jego podniesienia. Jeżeli zobowiązany do jego zapłacenia nie spełni roszczenia polubownie, wówczas można wystąpić na drogę sądową. W tym celu należy przygotować pozew, w którym zostaną opisane szczegółowo wszystkie okoliczności sprawy. Ta zostanie rozpoznana w postępowaniu procesowym. Jeżeli wyrok nie będzie Cię satysfakcjonował, masz prawo do wniesienia apelacji.
Kiedy nie należy się zachowek?
W myśl obecnie obowiązujących przepisów prawo do zachowku nie przysługuje następującym kategoriom osób:
- osoby, które zostały uznane za niegodne dziedziczenia;
- osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek przysługujący im z mocy ustawy;
- małżonkowi wyłączonym od dziedziczenia na podstawie art. 940 KC, czyli w sytuacji, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z winy małżonka i żądanie to okazało się uzasadnione;
- osobom wydziedziczonym przez spadkodawcę.
Jak uniknąć zachowku?
Istnieje kilka sposobów na to, jak można uniknąć zapłaty zachowku. Wiele jednak zależy od okoliczności danej sprawy, ponieważ każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie.
Uniknąć zapłaty zachowku można poprzez:
- zawarcie umowy dożywocia,
- wydziedziczenie,
- zrzeczenie się dziedziczenia przez spadkobiercę,
- powołanie się na zasady współżycia społecznego.
Zobacz także: Jak nie płacić zachowku po otrzymaniu darowizny
Jak zatem widać, jest kilka sposobów na uniknięcie konieczności płacenia zachowku. Wybór odpowiedniego zależy jednak od okoliczności danej sprawy.
Zachowek – terminy
Możliwość dochodzenia zachowku została ograniczona terminem. Otóż tego rodzaju roszczenie można podnosić w ciągu 5 lat. Termin ten jest liczony od chwili jego ogłoszenia.
Zachowek potrafi w praktyce wzbudzić wiele emocji. Osoby uprawnione do jego otrzymania nierzadko znajdują się w konflikcie z tymi, którzy otrzymali część majątku zmarłego. Niekiedy udaje się zaspokoić roszczenia związane z zachowkiem w sposób polubowny, jednakże często tego rodzaju sprawy znajdują swój finał w sądzie. Warto wiedzieć, że osoby zobowiązane do zapłaty zachowku mogą się bronić przed takimi roszczeniami.
Potrzebujesz pomocy adwokata? Masz sprawę o zachowek?
Jeśli chciałbyś skorzystać z mojej pomocy, zapraszam do kontaktu. Działam na terenie takich miast jak: Poznań, Luboń, Gniezno, Śrem, Środa Wielkopolska, Grodzisk Wielkopolski, Swarzędz, Leszno, Piła, Kościan, Jarocin, Września oraz Wolsztyn. Posiadam także oddział w Świeciu, pracując w takich miejscowościach jak Grudziądz, Chełmno i Tuchola.
W trudnych sprawach spadkowych działam w CAŁEJ POLSCE!
Udzielam także konsultacji telefonicznych oraz konsultacji online. Pamiętaj, że walka o spadek to poważna sprawa, dlatego warto skorzystać z pomocy adwokata lub radcy prawnego.
Masz pytania? Napisz! Zadzwoń!
Adwokat
Marlena Słupińska-Strysik
e-mail: biuro@slupinska.eu
tel. 61 646 00 40
tel. 68 419 00 45
tel. 52 511 00 65
Adwokat w Poznaniu. Specjalistka od spraw rodzinnych i spadkowych. Posiada bogatą praktykę w sprawach o rozwód, podział majątku, kontakty z dziećmi, władzę rodzicielską i opiekę nad dziećmi.
Specjalizuje się zwłaszcza w trudnych rozwodach – gdy w grę wchodzi podział majątku firmowego, walka o winę lub o dzieci. Ukończyła studia prawnicze na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także
podyplomowe studia z zakresu rachunkowości na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Następnie ukończyła aplikację radcowską i zdała egzamin radcowski. Wykonywała zawód radcy prawnego. Obecnie wykonuje zawód adwokata. Prowadzi praktykę adwokacką w Poznaniu,
Wolsztynie oraz w Świeciu. W trudnych sprawach o rozwód oraz o podział majątku wspólnego reprezentuje klientów w całej Polsce.
Autorka licznych publikacji z zakresu prawa rodzinnego i cywilnego.
e-mail: biuro@slupinska.eu
Dodaj komentarz