Zachowek to temat, który budzi wiele kontrowersji. Czy można go uniknąć? A może da się go zmniejszyć? Te pytania często zadają sobie spadkobiercy, którzy nie chcą dzielić się majątkiem. Zobacz co można odliczyć od zachowku.
Czym jest zachowek?
Zachowkowi jest poświęcony cały tytuł IV Kodeksu Cywilnego. Jest ot termin z dziedziny prawa spadkowego. Ma on na celu ochronę interesów najbliższej rodziny spadkodawcy. Zachowek to część wartości udziału spadkowego, która należałaby się uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Prawo do zachowku wynika z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, który stanowi:
„Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).”
Zachowek to swoista rekompensata dla bliskich spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniej, niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego.
Więcej na ten temat napisała w artykule: Zachowek – co to jest?
Podstawowe zasady odliczania od zachowku
Kiedy myślimy o zachowku, często wyobrażamy sobie prostą matematykę – połowę lub dwie trzecie tego, co należałoby się przy dziedziczeniu ustawowym. Rzeczywistość jest jednak bardziej skomplikowana. Prawo przewiduje szereg odliczeń, które mogą znacząco wpłynąć na ostateczną kwotę zachowku. Przyjrzyjmy się tym zasadom, które mogą okazać się istotne zarówno dla spadkobierców, jak i osób uprawnionych do zachowku.
Poniżej podpowiem Ci co można odliczyć od zachowku oraz jak pomniejszyć kwotę zachowku.
Darowizny i zapisy windykacyjne
Wartość darowizn i zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę generalnie dolicza się do spadku. Jednak można odliczyć:
- 📅 Darowizny uczynione dalej niż dziesięć lat przed otwarciem spadku na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
- 🎁 Zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach drobne darowizny
Zobacz także: Jak nie płacić zachowku po otrzymaniu darowizny?
Długi spadkowe
Od wartości spadku można odliczyć także wszystkie długi spadkodawcy. Warto pamiętać, że do długów takich zalicza się też koszty pogrzebu spadkodawcy (pochówek, nagrobek, stypa). To zmniejszy podstawę do obliczenia zachowku.
Koszty wychowania i wykształcenia
Artykuł 995 Kodeksu cywilnego stanowi, że nie dolicza się do spadku kosztów wychowania oraz wykształcenia dzieci, chyba że koszty te były nadmierne. Z perspektywy spadkobiercy, który chce obniżyć kwotę zachowku do wypłacenia, ten przepis może być korzystny. Jeśli osoba uprawniona do zachowku otrzymała za życia spadkodawcy znaczne nakłady na wychowanie i wykształcenie, spadkobierca może argumentować, że te koszty były „nadmierne”.
W takim przypadku, jeśli sąd przychyli się do tej argumentacji, koszty te mogą zostać doliczone do spadku. Paradoksalnie, zwiększa to wartość spadku, ale jednocześnie traktuje te wydatki jako już otrzymaną część zachowku. W efekcie może to znacząco obniżyć kwotę zachowku pozostałą do wypłacenia, ponieważ uznaje się, że uprawniony już otrzymał część swojego udziału za życia spadkodawcy.
Właściwa wycena majątku
Przy obliczaniu wysokości zachowku, ważna jest prawidłowa wycena majątku spadkowego. Osoby uprawnione do zachowku często mają tendencję do zawyżania wartości składników majątkowych, co może prowadzić do niesłusznie wysokich roszczeń. Jako spadkobierca masz prawo i powinieneś dokładnie zweryfikować wartość każdego elementu spadku. W przypadku wyceny, warto skorzystać z opinii biegłego rzeczoznawcy, który dokona wyceny nieruchomości lub ruchomości.
Zasady współżycia społecznego
Kodeks cywilny daje możliwość obniżenia zachowku, powołując się na zasady współżycia społecznego. Można to wykorzystać, gdy relacje między uprawnionym do zachowku a spadkodawcą były zaniedbane lub napięte. Trzeba tu jednak udowodnić przykładowo, że osoba żądająca zachowku nie utrzymywała kontaktów ze spadkodawcą, nie pomagała mu w chorobie czy nie interesowała się jego losem, podczas gdy spadkobierca się nim opiekował. Wówczas sąd może przychylić się do takiego wniosku o obniżenie zachowku. W skrajnych przypadkach zachowek może zostać zmniejszony nawet o połowę.
⚠️ Ważne!
Warto pamiętać, że ocena tych okoliczności należy do sądu i zależy od konkretnej sytuacji rodzinnej.
Zapisy zwykłe i polecenia
Przy obliczaniu zachowku istotne jest, że nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń. Oznacza to, że jeśli spadkodawca w testamencie zobowiązał spadkobiercę do określonych działań lub przekazania konkretnych przedmiotów innym osobom, nie wpłynie to na wysokość zachowku. Ta zasada chroni spadkobierców przed sytuacją, w której musieliby wypełnić wolę spadkodawcy wyrażoną w zapisach i poleceniach, a jednocześnie wypłacić pełną kwotę zachowku. Dzięki temu regulacja ta może w praktyce przyczynić się do obniżenia faktycznej wartości majątku, od którego liczony jest zachowek.
⚠️ Ważne!
Zachowek oblicza się od „czystej” wartości spadku, po uwzględnieniu powyższych odliczeń.
Inne sytuacje wpływające na zachowek
Oprócz podstawowych zasad odliczania, istnieją jeszcze inne sytuacje, które mogą znacząco wpłynąć na prawo do zachowku lub jego wysokość.
Zrzeczenie się dziedziczenia
Spadkobierca może zawrzeć ze spadkodawcą umowę o zrzeczenie się dziedziczenia. Taka umowa musi być sporządzona w formie aktu notarialnego. Skutkiem zrzeczenia jest nie tylko utrata prawa do dziedziczenia, ale także prawa do zachowku. Takie rozwiązanie będzie przydatne, gdy chcemy uregulować sprawy spadkowe jeszcze za życia spadkodawcy.
Darowizna z zastrzeżeniem niezaliczania do schedy spadkowej
Spadkodawca może dokonać darowizny z zastrzeżeniem, że nie będzie ona zaliczana do schedy spadkowej. W praktyce oznacza to, że wartość takiej darowizny nie będzie brana pod uwagę przy obliczaniu zachowku. To rozwiązanie pozwala na przekazanie majątku wybranym osobom bez wpływu na późniejsze rozliczenia spadkowe.
Wydziedziczenie a prawo do zachowku
Wydziedziczenie to pozbawienie spadkobiercy prawa do zachowku przez samego spadkodawcę. Może ono nastąpić tylko w ściśle określonych przypadkach, takich jak uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego czy dopuszczenie się umyślnego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Wydziedziczenie musi być jasno wyrażone w testamencie wraz z podaniem przyczyny.
Zobacz także: Jak i kiedy można wydziedziczyć dziecko?
Jak udokumentować odliczenia od zachowku?
W kwestii odliczeń od zachowku, bardzo ważną kwestią jest udowodnienie swoich racji przed sądem, zatem należy wszystko udokumentować. Jakie zatem dokumenty należy przygotować?
Długi spadkowe
Potrzebne będą wszystkie rachunki, faktury i pokwitowania związane z kosztami pogrzebu, leczenia spadkodawcy czy innymi zobowiązaniami. W przypadku kredytów czy pożyczek, także umowy i zaświadczenia o saldzie zadłużenia na dzień śmierci spadkodawcy.
Darowizny
Konieczne będą umowy darowizn, akty notarialne czy inne dokumenty potwierdzające przekazanie majątku. Jeśli chodzi o drobne darowizny, mogą być przydatne wyciągi bankowe czy oświadczenia świadków.
Koszty wychowania i wykształcenia
Dokumenty, które będą potrzebne to rachunki za czesne, zakwaterowanie czy inne znaczące wydatki edukacyjne. Pomocne mogą być też świadectwa szkolne czy dyplomy potwierdzające okres i rodzaj edukacji.
Wycena majątku
W przypadku skorzystania z biegłego rzeczoznawcy majątkowego będzie potrzebna jego pisemna opinia. W przypadku nieruchomości przydatne mogą być też aktualne operaty szacunkowe.
Zasady współżycia społecznego
Tutaj zasadne mogą być zeznania świadków, korespondencja, czy dokumentacja medyczna potwierdzająca opiekę nad spadkodawcą.
Przedawnienie roszczeń o zachowek
Kwestia przedawnienia roszczeń o zachowek to ważny aspekt, o którym warto pamiętać zarówno będąc uprawnionym do zachowku, jak i spadkobiercą zobowiązanym do jego wypłaty.
Zgodnie z art. 1007 § 1 Kodeksu cywilnego, roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu. W przypadku dziedziczenia ustawowego, termin ten liczy się od dnia śmierci spadkodawcy. To oznacza, że po tym czasie osoba uprawniona do zachowku traci możliwość skutecznego dochodzenia swoich praw na drodze sądowej.
Warto jednak pamiętać, że bieg przedawnienia może zostać przerwany przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju. Przykładowo, złożenie pozwu o zachowek przerywa bieg przedawnienia.
Dla spadkobierców zobowiązanych do wypłaty zachowku, przedawnienie może stanowić skuteczną linię obrony przed roszczeniami zgłaszanymi po upływie ustawowego terminu. Z kolei osoby uprawnione do zachowku powinny pilnować tego terminu, aby nie utracić swojego prawa.
Adwokat w Poznaniu. Specjalistka od spraw rodzinnych i spadkowych.Posiada bogatą praktykę w sprawach o rozwód, podział majątku, kontakty z dziećmi, władzę rodzicielską i opiekę nad dziećmi.
Specjalizuje się zwłaszcza w trudnych rozwodach – gdy w grę wchodzi podział majątku firmowego, walka o winę lub o dzieci. Ukończyła studia prawnicze na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także
podyplomowe studia z zakresu rachunkowości na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Następnie ukończyła aplikację radcowską i zdała egzamin radcowski. Wykonywała zawód radcy prawnego. Obecnie wykonuje zawód adwokata. Prowadzi praktykę adwokacką w Poznaniu,
Wolsztynie oraz w Świeciu. W trudnych sprawach o rozwód oraz o podział majątku wspólnego reprezentuje klientów w całej Polsce.
Autorka licznych publikacji z zakresu prawa rodzinnego i cywilnego.
e-mail: biuro@slupinska.eu
Dodaj komentarz