„Rozwód kościelny” to określenie, które z powodzeniem funkcjonuje w języku potocznym, pomimo że jest ono w rzeczywistości błędne. Otóż w przypadku małżeństwa kościelnego nie można mówić o rozwodzie kościelnym, a o stwierdzeniu jego nieważności. Różnica ta jest zasadnicza i wyjaśnię ją w poniższym artykule. Poruszę również kwestię najczęściej występujących powodów nieważności. Zapraszam do lektury niezwykle ciekawego artykułu, „Rozwód kościelny – powody”.

Jeśli potrzebujesz pomocy w rozwodzie cywilnym, to jestem w stanie Ci pomóc. Udzielam porad prawnych dla klientów z całej Polski, w tym także online i przez telefon. Posiadam bogate doświadczenie w sprawach o rozwód, podział majątku i o dzieci. Zapraszam do zapoznania się z moją ofertą (Adwokat Rozwody Poznań) oraz do kontaktu.

Rozwód kościelny – powody – główne wnioski

• Jeżeli ktoś zawarł małżeństwo w Kościele i następnie się rozwiódł, może wystąpić o stwierdzenie jego nieważności.
• Stwierdzenia nieważności małżeństwa nie należy mylnie nazywać „rozwodem kościelnym” ani „unieważnieniem małżeństwa”.
• Istnieją trzy źródła nieważności małżeństwa – przeszkody, wady oświadczenia woli oraz niezachowanie formy kanonicznej.
• Szczegółowe regulacje w tym zakresie można znaleźć w Kodeksie Prawa Kanonicznego.
• Najczęściej spotykanym powodem nieważności małżeństwa jest niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej.
• Postępowanie o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego różni się od procesu o rozwód cywilny.
• Do kosztów postępowania należy zaliczyć nie tylko opłatę sądową, ale też wynagrodzenie biegłego i honorarium prawnika-kanonisty.

„Rozwód kościelny” a stwierdzenie nieważności małżeństwa

Zgodnie z nauką Kościoła oraz prawem kanonicznym małżeństwo sakramentalne ma charakter nierozerwalny. Oznacza to, że nie istnieje możliwość rozwodu. Natomiast zawarcie małżeństwa kościelnego jest także czynnością prawną, która w określonych warunkach może być nieważna. Przypadki te zostały zawarte w Kodeksie Prawa Kanonicznego.

Powody nieważności małżeństwa można podzielić na trzy zasadnicze grupy. Pierwszą z nich są przeszkody małżeńskie, drugą wady oświadczenia woli, natomiast trzecią brak zachowania formy kanonicznej.

„Rozwód kościelny” z powodu przeszkód małżeńskich

Jeżeli chodzi o przeszkody małżeńskie, to ich katalog w prawie kanonicznym jest następujący:

• brak osiągnięcia wymaganego prawem wieku (16 lat dla mężczyzn i 14 lat dla kobiet);
• istnienie węzła małżeńskiego, czyli pozostawanie chociażby przez jedno z narzeczonych w związku małżeńskim;
• impotencja;
• święcenia;
• wieczysty ślub publiczny czystości w instytucie zakonnym;
• uprowadzenie;
• różna religia;
• występek (małżonkobójstwo);
• pokrewieństwo;
• powinowactwo;
• przyzwoitość publiczna;
• pokrewieństwo prawne.

Każda z tych przeszkód zasługuje na szczegółowe omówienie, niemniej ze względu na potrzeby tego artykułu ograniczyłam się jedynie do ich wymienienia. Zaznaczę tylko, że w niektórych przypadkach istnieje możliwość uzyskania dyspensy.

Wady oświadczenia woli umożliwiające „rozwód kościelny”

Katalog wad oświadczenia woli jest następujący:

• brak wystarczającego używania rozumu;
• poważny brak rozeznania oceniającego co do praw i obowiązków małżeńskich;

• niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej;
• błąd;
• podstęp;
• symulacja zgody małżeńskiej (pozorne zawarcie małżeństwa);
• zawarcie małżeństwa pod warunkiem;
• przymus i bojaźń.

Problematyka dotycząca wad oświadczenia woli i ich wpływu na ważność małżeństwa jest kwestią niezwykle złożoną. Z tego względu nie omawiam ich w tym artykule.

Niezachowanie odpowiedniej formy

W kontekście formy kanonicznej należy zaznaczyć, iż zgodnie z prawem kanonicznym małżeństwo musi być zawarte przy zachowaniu określonych wymogów formalnych. W praktyce braki w tym zakresie zachodzą rzadko, szczególnie w polskich warunkach.

„Rozwód kościelny” – najczęstsze pytania

Wiele osób ma różnego rodzaju pytania dotyczące tego, czy w swojej sytuacji życiowej mogą one starać się o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Poniżej postaram się odpowiedzieć na kilka pojawiających się najczęściej wątpliwości.

Zdrada a „rozwód kościelny”

Sam fakt, iż doszło do zdrady, nie stanowi powodu do uznania małżeństwa za nieważne. Konieczne jest bowiem szczegółowe rozważenie wszystkich okoliczności, w jakich do niej doszło.

Zdradę można rozpatrywać w kategorii dwóch tytułów nieważności:

• wykluczenie jedności i wierności małżeństwa, czyli symulacji całkowitej albo
• częściowej bądź też niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej.

Wybór któregoś z tych powodów będzie wiązał się z koniecznością właściwego doboru środków dowodowych.

Z całą pewnością istotną rolę w postępowaniu przed sądem odegrają zeznania świadków. Powinny to być osoby, które mają wiedzę dotyczącą historii danego związku. Z tego względu najczęściej w charakterze świadków powoływani są członkowie rodziny oraz przyjaciele stron. Ważne są także oświadczenia składane przez małżonków, a ponadto dowody z dokumentów, na przykład maile czy fotografie. W takich okolicznościach w toku postępowania sąd kieruje strony do badania biegłego, którym jest psycholog lub seksuolog. Jego opinia nie jest wiążąca dla sądu, jednakże ma ona często istotny wpływ na kształt końcowego orzeczenia.

„Rozwód kościelny” z psychopatą

Powodem przemawiającym za uznaniem małżeństwa za nieważne może być występowanie różnego rodzaju chorób psychicznych, w tym na przykład psychopatii. Żeby tak jednak było, schorzenie musi występować już przed zawarciem związku i mieć wpływ na wyrażenie zgody małżeńskiej. Wszelkie zmiany w osobowości mają bowiem wpływ na sposób myślenia danej osoby oraz na podejmowane przez nią decyzje. Tym samym mogą one sprawić, że zawierane małżeństwo będzie nieważne.

Jeżeli chodzi o psychopatię, a więc osobowość dyssocjalną, która polega na lekceważeniu i łamaniu wielu norm społecznych, jak najbardziej może stanowić ona powód nieważności małżeństwa. Osoba, która zmaga się z tego rodzaju zaburzeniem, cechuje się nierzadko impulsywnością w działaniu, brakiem empatii i odpowiedzialności, czy też skłonnością do konfabulacji.

Decydując się na proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa z osobą cierpiącą na psychopatię, musisz przygotować się, że postępowanie nie będzie proste. Nigdy bowiem nie wiesz, jak taka osoba się zachowa. Może się tak nawet zdarzyć, że nie będzie ona miała woli uczestniczyć w postępowaniu i będzie się ono odbywać pod nieobecność strony pozwanej. Z kolei uczestnictwo psychopaty w procesie może być także bardzo dla Ciebie uciążliwe. Nie będziesz w stanie przewidzieć jego zachowań, tego, w jaki sposób będzie zeznawał. Może się okazać, że jego oświadczenia będą dla Ciebie bardzo krzywdzące i pojawi się konieczność ich prostowania przed sądem.

Jeżeli Twój małżonek ma osobowość psychopatyczną, przygotuj odpowiednie dowody. Mogą to być nie tylko zeznania świadków, ale też różnego rodzaju dokumenty, na przykład maile. Co więcej, istotne są w takim przypadku również rozmaite dokumenty medyczne. Z całą pewnością w takiej sprawie niezwykle ważne będzie badanie biegłego psychiatry, które wniesie bardzo wiele do postępowania.

Brak współżycia po ślubie

Innym pytaniem, które pojawia się często w kontekście stwierdzenia nieważności małżeństwa, jest brak współżycia po ślubie, czyli oziębłość seksualna. Jest to o tyle istotne, że zgodnie z prawem kanonicznym zawarcie małżeństwa wymaga dopełnienia.

Brak współżycia po ślubie może być rozpatrywany jako następujące tytuły nieważności:

• wykluczenie potomstwa;
• niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej.

Żeby jednak było to możliwe, oziębłość musi mieć charakter prawny. Oznacza to, że brak współżycia spowodowany zmęczeniem fizycznym lub psychicznym nie ma wpływu na ważność związku. Oziębłość powinna zatem wynikać z przyczyn natury psychicznej lub biologicznej. Musisz więc zastanowić się, dlaczego tak naprawdę Twój małżonek unika zbliżeń. Takie zachowanie może mieć niezwykle zróżnicowane podłoże, może ono wynikać na przykład z traumatycznych przeżyć, jakie miały miejsce w przeszłości, czy też z braku zainteresowania płcią przeciwną.

Podobnie jak w przypadku innych powodów nieważności małżeństwa do uzyskania wyroku ją stwierdzającego konieczne będą odpowiednie środki dowodowe. Uzyskanie zeznań świadków może być bardzo trudne, ponieważ wszelkie kwestie dotyczące współżycia małżonków mają charakter niezwykle intymny. Z tego względu dużą wartość dowodową mają oświadczenia stron składane podczas przesłuchania oraz dowody z dokumentów. Mogą to być listy bądź maile, a także dokumentacja medyczna, która potwierdza istnienie jakiegoś zaburzenia mającego wpływ na brak pożycia intymnego. Niezwykle przydatne jest także badanie biegłego – psychologa, psychiatry bądź seksuologa.

Zobacz także: Brak współżycia w małżeństwie a rozwód

„Rozwód kościelny” z powodu niedojrzałości

Niedojrzałość jest jednym z najczęściej występujących powodów stwierdzenia nieważności małżeństwa. Ma ona różne formy, jednakże jest rozpatrywana jako niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej. Żeby niedojrzałość mogła doprowadzić do nieważności związku, musi być ona odpowiednio poważna.

W tym kontekście warto zaznaczyć, że w psychologii na pojęcie niedojrzałości składają się następujące elementy: subiektywny system wartości, niewrażliwość na wartości moralne, egocentryzm, chwiejność emocjonalna, brak stałości w zachowaniu, silny niepokój, podatność na frustracje, a także podświadome, wymuszone mechanizmy obronne, które odrealniają kontakt ze światem zewnętrznym i samym sobą.

Niedojrzałość, aby mogła wywołać nieważność małżeństwa, musi występować przed jego zawarciem. Zazwyczaj jednak zachowania będące przejawem niedojrzałości ujawniają się dopiero po ślubie. Z tego właśnie względu niezwykle istotne znaczenie ma tutaj dowód z opinii biegłego – psychologa lub psychiatry. Potrafi on bowiem nie tylko wskazać, kiedy od jak dawna dana osoba zachowuje się w sposób niedojrzały, ale też na ile jej działania i zaniechania wpływają na wspólnotę życia małżeńskiego. Oprócz tego powszechnie stosowanymi środkami dowodowymi w tego rodzaju sprawach są oświadczenia stron oraz zeznania świadków.

„Rozwód kościelny” a ciąża przedślubna

Wiele małżeństw jest zawieranych ze względu na nieplanowaną ciążę. Rodzice dziecka, chcąc zapewnić mu lepsze warunki do życia i rozwoju, podejmują decyzję o ślubie. Niekiedy decyzja ta jest w jakiś sposób wymuszona przez rodziców małżonków.

Ciąża przedślubna może być wynikiem zachowań świadczących o niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej. Chodzi tutaj na przykład o różnego rodzaju schorzenia psychiczne, które poważnie wpływają na tryb życia danej osoby, chociażby poprzez nawiązywania licznych kontaktów intymnych.

Jeżeli jednak rodzice stron naciskają na nie, zmuszając tym samym do zawarcia małżeństwa, może być ono zawarte w stanie przymusu lub bojaźni. W tym miejscu warto zwrócić uwagę, że zgodnie z prawem kanonicznym akt prawny dokonany pod wpływem przymusu jest nieważny. Co więcej, nieważność ta wynika z prawa naturalnego, ponieważ godzi on w wolność decyzyjną jednostki.

Rodzice, nakazując swojemu dziecku zawarcie małżeństwa z daną osobą, mogą wywołać u niego tak zwaną bojaźń szacunkową. Problematyka związana z tym zjawiskiem jest niezwykle złożona. W dużym skrócie można jednak powiedzieć, iż pod pojęciem bojaźni szacunkowej należy rozumieć strach przed obawą obrazy osób, od których jest ktoś zależny i powinien darzyć szacunkiem, na przykład rodziców, którzy czasami stosują wobec swoich dzieci polecenia lub nakazy dotyczące wyboru małżonka, grożąc przy tym między innymi wydziedziczeniem. Uznaje się, że w niektórych przypadkach tego typu bojaźń może mieć charakter ciężki, a co za tym idzie, powodować nieważność małżeństwa.

Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa

Jak już wspomniałam wcześniej, do uzyskania stwierdzenia nieważności małżeństwa konieczny jest wyrok sądu biskupiego. Zanim jednak zostanie on wydany, należy przeprowadzić odpowiednie postępowanie.

Pierwszym etapem, jeszcze przedprocesowym, jest dogłębna analiza sprawy. Najlepiej, jeżeli przeprowadza ją prawnik-kanonista, a więc osoba, która specjalizuje się w tego rodzaju postępowaniach. Pomoże on nie tylko ustalić ewentualny tytuł nieważności, ale także przygotuje skargę powodową, czyli pismo inicjujące proces przed sądem biskupim.

Niezwykle istotne są także środki dowodowe. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na oświadczenia stron, zeznania świadków, dowody z dokumentów, a także opinie biegłych. Kiedy już cały materiał dowodowy zostanie zebrany, następuje publikacja akt, czyli udostępnienie ich stronom do wglądu w siedzibie sądu. Co jednak niezwykle ważne, nie można wykonywać ich fotokopii. Możliwe jest natomiast sporządzanie notatek.

Po tym jak strony zapoznają się z aktami, mają one prawo do odniesienia się do zebranego materiału dowodowego na piśmie. Ważne, aby te uwagi były przygotowane w sposób merytoryczny i konkretny, a nie emocjonalny. Należy również zaznaczyć, że prawo do wniesienia swoich uwag ma także obrońca węzła małżeńskiego, czyli osoba, która przedkłada wszystkie okoliczności przemawiające za ważnością danego związku. Nie ma potrzeby obawiać się jego głosu, ponieważ ostateczną decyzję zawsze podejmuje sąd.

Ostatnią czynnością przed wydaniem wyroku, jaką mogą podjąć strony, jest przygotowanie tak zwanego głosu obrończego. Jest to specjalne pismo, w którym można podsumować swoje stanowisko w sprawie oraz odnieść się do zebranych dowodów. Co ważne, pismo to należy przygotować również w sposób merytoryczny, bez zbędnych emocji.

Wyrok sądu biskupiego

Kulminacyjnym momentem sprawy o „rozwód kościelny” jest wydanie wyroku przez sąd biskupi. Może on stwierdzać nieważność danego małżeństwa bądź też uznawać je za ważnie zawarte. Od wydanego wyroku można wnieść apelację do sądu drugiej instancji, jeżeli któraś ze stron jest niezadowolona z wyniku rozstrzygnięcia. W razie jej niewniesienia, sąd wydaje dekret w przedmiocie wykonania wyroku. Oznacza to, że strona – w razie wyroku stwierdzającego nieważność małżeństwa – zawrzeć nowy związek.

W myśl obecnie obowiązujących przepisów orzeczenie powinno zapaść w ciągu roku od wniesienia sprawy. W praktyce jednak rzadko udaje się dotrzymać tego terminu. Wynika to z tego, iż w sądach kościelnych toczy się obecnie wiele spraw, a ich rozpoznanie wymaga rozpatrzenia wielu okoliczności, które często bywają naprawdę skomplikowane.

Na koniec warto wspomnieć o jeszcze jednej rzeczy. Mianowicie sprawy dotyczące stanu osób, a więc także o nieważność małżeństwa, nigdy nie przechodzą w stan rzeczy osądzonej. Oznacza to, że w razie uzyskania wyroku uznającego związek za ważnie zawarty istnieje możliwość ponownego wniesienia sprawy do sądu biskupiego, jednakże z powołaniem się na inny tytuł nieważności.

Proces skrócony

W 2015 roku na mocy nowelizacji Kodeksu Prawa Kanonicznego wprowadzono tak zwany proces skrócony o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

Nie wszystkie sprawy jednak nadają się do rozpoznania w tym trybie.

Po pierwsze, przynajmniej jedna ze stron musi złożyć wniosek w tym zakresie, a po drugie, przytaczane okoliczności dotyczące faktów lub osób poparte zeznaniami lub dokumentami, które nie wymagają przeprowadzenia dokładniejszego badania albo dochodzenia oraz w sposób oczywisty wskazują na nieważność. W przepisach nie sprecyzowano jednak, o jakie dokładnie okoliczności chodzi, stąd też decyzja dotycząca zastosowania trybu skróconego zawsze należy do sądu.

Zgodnie z przepisami proces skrócony powinien zakończyć się w 45 dni. Od wydanego wyroku stronom przysługuje apelacja.

„Rozwód kościelny” a rozwód cywilny

Procesy o rozwód oraz o stwierdzenie nieważności małżeństwa to dwa całkowicie odrębne postępowania, które prowadzą zupełnie różne sądy – państwowy oraz kościelny. Co więcej, orzeczenie jednego z nich nie ma wpływu na kształt wyroku drugiego. Zostało to podkreślone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2000 roku (V CKN 1364/00, OSNC 2001 nr 9, poz. 126), w którym stwierdzono, iż:

orzeczenie sądu kościelnego o ważności bądź o ustaniu małżeństwa kanonicznego nie może mieć prejudycjalnego wpływu na orzeczenie sądu państwowego o ważności lub o ustaniu świeckiego związku małżeńskiego tych samych małżonków.

Pragnę jednak wskazać, iż proces o rozwód może mieć wpływ na przebieg postępowania dotyczącego stwierdzenia nieważności małżeństwa. Mianowicie sąd biskupi może zobowiązać strony do złożenia na przykład pozwu o rozwód, niektórych pism procesowych, a nawet protokołów z rozpraw cywilnych.

Z tego względu lepiej unikać w pozwie rozwodowym takich sformułowań jak początkowo małżeństwo układało się dobrze czy też do rozpadu związku doszło wyłącznie z powodu zdrady. Takie zapisy mogą bowiem utrudnić, a nawet uniemożliwić uzyskanie stwierdzenia nieważności małżeństwa, ponieważ będą one stać w sprzeczności z tym, co będzie przede wszystkim interesowało sąd kościelny, a więc sytuację przed ślubem, moment zawarcia związku oraz jego początkowy przebieg.

To jednak nie wszystko. Sąd biskupi może również zapoznać się z poszczególnymi środkami dowodowymi, jakie zostały wykorzystane w procesie rozwodowym. Głównie chodzi tutaj o zeznania świadków, opinie biegłych, a także dowody z dokumentów.

Co ważne, sąd biskupi nie orzeka o kwestii winy za spowodowanie nieważności małżeństwa. Orzeczenie sądu państwowego, w którym ustalono, że winnym rozpadu związku jest jedna ze stron, zasadniczo nie ma większego znaczenia z punktu widzenia trybunału kościelnego. Wyjątkiem może być sytuacja, kiedy już przed ślubem pojawiły się okoliczności wskazujące na winę.

„Rozwód kościelny” – koszty

Uzyskanie stwierdzenia nieważności małżeństwa wiąże się zasadniczo z koniecznością poniesienia kosztów. Co ważne, trudno jest je przewidzieć, ponieważ w poszczególnych sądach opłaty za rozpatrzenie spraw są bardzo zróżnicowane. Z tego względu najlepiej będzie, jeżeli zapytasz w sądzie, jak wyglądają opłaty. Pamiętaj jednak, że istnieje możliwość rozłożenia płatności na raty, a nawet jej umorzenia. Wszystkiego na ten temat dowiesz się w sądzie.

Do kosztów związanych z przyjęciem sprawy musisz doliczyć również opłatę za przeprowadzenie badania oraz sporządzenie opinii przez biegłego. Jest to najczęściej koszt rzędu kilkuset złotych.

To jednak nie wszystko, do tego dochodzą bowiem koszty związane z pomocą prawnika-kanonisty. Składa się na nią analiza sprawy oraz przygotowanie skargi powodowej. To zazwyczaj koszt w granicach kilku tysięcy złotych. Jeżeli potrzebujesz wsparcia również w postaci zastępstwa procesowego, honorarium prawnika będzie wyższe.

Potrzebujesz pomocy adwokata? Masz trudny rozwód?

Jeśli chciałbyś skorzystać z mojej pomocy, zapraszam do kontaktu. Działam na terenie takich miast jak: Poznań, Luboń, Gniezno, Śrem, Środa Wielkopolska, Grodzisk Wielkopolski, Swarzędz, Leszno, Piła, Kościan, Jarocin, Września oraz Wolsztyn. Posiadam także oddział w Świeciu, pracując w takich miejscowościach jak Grudziądz, Chełmno i Tuchola.

W trudnych sprawach rozwodowych działam w CAŁEJ POLSCE!

Udzielam także konsultacji telefonicznych oraz konsultacji online. Pamiętaj, że rozwód to poważna sprawa, dlatego warto skorzystać z pomocy adwokata lub radcy prawnego.

Masz pytania? Napisz! Zadzwoń!

Adwokat

Marlena Słupińska-Strysik

e-mail: biuro@slupinska.eu

tel. 61 646 00 40

tel. 68 419 00 45

tel. 52 511 00 65

Komentarze: