Długów obawia się każdy z nas. Niestety nawet mimo braku własnego zadłużenia, możemy odziedziczyć zobowiązania zaciągnięte przez inne osoby. W artykule pt. „Kiedy długi przechodzą na rodzinę” przyjrzę się właśnie takim sytuacjom. Zapraszam do lektury!
Potrzebujesz pomocy Adwokata w sprawach spadkowych? Zapraszam do mojej Kancelarii Adwokackiej w Poznaniu!
Sytuacje, gdy długi przechodzą na rodzinę
Istnieją różne sytuacje, które mogą skutkować przejściem zobowiązania z dłużnika na inną osobę.
W praktyce najczęściej dochodzi do przejścia długów na członków rodziny w następujących sytuacjach:
- śmierci członka rodziny,
- pożyczki,
- żyrowania (poręczenia),
- prowadzenia gospodarstwa domowego,
- prowadzenia działalności gospodarczej,
- udziału w spółce cywilnej.
Długi po śmierci dłużnika i długi spadkowe po zmarłej osobie
Śmierć członka rodziny rozpoczyna proces dziedziczenia. W skład spadku wchodzą nie tylko aktywa, ale i pasywa (długi) zgromadzone przez spadkodawcę.
W chwili śmierci danej osoby dochodzi do otwarcia spadku.
Zgodnie z art. 925 Kodeksu cywilnego:
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.
Ważne! Spadkobierca ma 6 miesięcy na podjęcie decyzji o przyjęciu albo odrzuceniu spadku. Termin liczy się od dnia, w którym dowiedział się on o powołaniu go do dziedziczenia.
Pamiętaj! Istnieje możliwość przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Wówczas spadkobierca nie odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem, a jedynie do wysokości wartości masy spadkowej.
Przykład:
Jedyny spadkobierca dłużnika przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Odziedziczył majątek o wartości 5.000 zł. Spadkobierca miał długi w kwocie 15.000 zł. Spadkobierca odpowiada za długi spadkodawcy jedynie do kwoty 5.000 zł.
Długi z umowy pożyczki i podobnych zobowiązań
Odpowiedzialność za pożyczkę zaciągniętą przez członka rodziny wygląda inaczej w przypadku odpowiedzialności:
- spadkobiercy,
Zobowiązanie wynikające z zaciągniętej pożyczki wchodzi w skład masy spadkowej po zmarłym członku rodziny. Obowiązkiem spadkobiercy jest zwrot pożyczonych pieniędzy.
Przykład:
W skład długów spadkodawcy weszła niespłacona pożyczka. Zobowiązanie opiewa na kwotę 20.000 zł. W przypadku braku odrzucenia spadku, spadkobiercy będą musieli uregulować dług zmarłego.
- małżonka.
Pożyczkę może zaciągnąć jeden z małżonków. Jeżeli pieniądze z niej pochodzące zostały wydane na zaspokojenie podstawowych potrzeb rodziny, wówczas odpowiedzialni za zwrot długu są oboje małżonkowie.
Przykład:
Mąż zaciągnął pożyczkę bankową w kwocie 5.000 zł. Została ona spożytkowana na pokrycie kosztów ogrzewania domu. Za zwrot pożyczki odpowiedzialni są zarówno mąż, jak i żona.
Żyrowanie spłaty cudzego zobowiązania
Żyrowanie to poręczenie kredytu lub pożyczki.
Zgodnie z art. 876 § 1 Kodeksu cywilnego:
Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.
Poręczenie pełni funkcję zabezpieczającą na wypadek, gdyby dłużnik nie mógł albo nie chciał go spłacić.
Przykład:
Dłużnik zaciąga kredyt na kwotę 20.000 zł. Poręczyciel zawiera umowę z bankiem i zobowiązuje się do spłaty kredytu w przypadku braku jego uregulowania przez dłużnika. Dłużnik spłaca 5.000 zł i uchyla się od dalszych wpłat. Bank będzie mógł dochodzić spłaty pozostałych 15.000 zł bezpośrednio od poręczyciela.
Ważne! Żyrantem może być każdy, kto ma pełną zdolność do czynności prawnych.
Poręczycielem może być więc osoba niespokrewniona dłużnikiem, na przykład przyjaciel albo znajomy.
Prowadzenie gospodarstwa domowego
Zgodne z art. 30.§ 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:
Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.
Jest to wyjątek od zasady, zgodnie z którą małżonek odpowiada swoim majątkiem osobistym za zaciągnięty przez niego dług.
Co oznacza ustawowe pojęcie „spraw wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny”?
Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z dnia 29 listopada 2016 roku (III Ca 1413/16) orzekł, że:
„Zwykłe potrzeby rodziny to nie tylko potrzeby niezbędne (wymagające bezwzględnego zaspokojenia), ale także bieżące, codzienne potrzeby, które są usprawiedliwione, normalne, stałe lub powtarzające się; dotyczą zapewnienia rodzinie wyżywienia, ubrania, mieszkania, ochrony zdrowia, rozwoju duchowego i kulturalnego oraz wychowania dzieci.”
Wniosek: Za długi (kredyty konsumpcyjne, pożyczki) zaciągnięte na:
- zakup odzieży,
- zakup żywności,
- kupno lekarstw,
- zakup środków czystości,
- zakup pomocy naukowych, podręczników dla dzieci,
- uiszczenie bieżących rachunków za media,
- nabycie materiałów służących do odnowienia mieszkania,
odpowiedzialność ponosi również ten małżonek, który zobowiązania nie zaciągnął.
Zadłużenie związane z prowadzeniem firmy
Zadłużenie przedsiębiorcy, które może silnie odbić się na kondycji finansowej rodziny.
Przedsiębiorcy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania powstałe z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Zakres tej odpowiedzialności zależy od formy prawnej prowadzenia firmy.
1. Jednoosobowa działalność gospodarcza
Najczęściej działalność gospodarcza jest prowadzona w formie jednoosobowej. W takim przypadku przedsiębiorca odpowiada cały swoim majątkiem za zaciągnięte zobowiązania.
Ważne! Jeżeli prowadzący firmę pozostaje w związku małżeńskim i nie ustanowił rozdzielności majątkowej, wówczas wierzyciel może domagać się zaspokojenia również z majątku wspólnego małżonków.
Przykład:
Mąż prowadzi działalność gospodarczą. Zakupił materiały niezbędne do wykonania zlecenia, ale nie opłacił faktury opiewającej na kwotę 30.000 zł. Sprzedawca może dochodzić zapłaty z majątku wspólnego małżonków (nie podpisali oni intercyzy), w tym np. z wynagrodzenia otrzymywanego przez żonę i wspólnego mieszkania małżonków.
2. Spółki osobowe
Podobnie wspólnik spółki osobowej całym swoim majątkiem odpowiada za zobowiązania spółki. Chodzi o wszelkie zobowiązania spółki, niezależnie od tego który wspólnik je zaciągnął.
Dotyczy to wspólników spółek:
- jawnych,
- partnerskich,
- komandytowych i komandytowo-akcyjnych (wyłącznie komplementariuszy).
Uwaga! Wspólnik spółki komandytowej zwany komandytariuszem odpowiada jedynie do wysokości sumy komandytowej. Z kolei akcjonariusz w spółce komandytowo-akcyjnej w ogóle nie odpowiada za zobowiązania spółki.
Odpowiedzialność wspólników spółek osobowych jest jednak subsydiarna tj. egzekucja z majątku wspólnika jest możliwa dopiero, gdy niemożliwa jest egzekucja z majątku spółki.
Przykład:
Spółka jawna ma dwóch wspólników. Jeden z nich w imieniu spółki zaciągnął zobowiązanie na kwotę 50.000 zł (kredyt inwestycyjny). Po pewnym czasie spółka zaczyna przynosić straty. Nie ma środków na spłatę kredytu ani żadnego majątku. Bank pozywa spółkę o zapłatę, a następnie wszczyna egzekucję. Egzekucja jest bezskuteczna. Bank może pozwać o zapłatę obu wspólników, w tym także wspólnika, który nie zaciągał zobowiązania w imieniu spółki.
3. Spółki kapitałowe
Inaczej wygląda sytuacja w przypadku spółek kapitałowych (spółek akcyjnych, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością). W tym przypadku to spółka odpowiada za zobowiązania całym swoim majątkiem. Z kolei udziałowcy (akcjonariusze) nie odpowiadają za zobowiązania spółki.
Uwaga! Odpowiedzialność za długi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogą jednak ponosić członkowie zarządu.
Zgodnie z art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych:
Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.
Przykład:
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością ma dwóch członków zarządu. Jeden z nich w imieniu spółki zaciągnął zobowiązanie na kwotę 50.000 zł (kredyt inwestycyjny). Spółka nie osiąga jednak zysków. Nie ma więc środków na spłatę kredytu ani żadnego majątku. Bank pozywa spółkę o zapłatę, a następnie wszczyna egzekucję. Egzekucja jest bezskuteczna. Bank może pozwać o zapłatę obu członków zarządu, a następnie wszcząć przeciwko nim egzekucję.
4. Udział w spółce cywilnej
O odpowiedzialności wspólników spółki cywilnej stanowi art. 864 Kodeksu cywilnego:
„Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie”.
Definicję „odpowiedzialności solidarnej” wielokrotnie formułował Sąd Najwyższy. Przykładowo w wyroku z dnia 23 listopada 2018 roku (II CNP 54/17) stwierdził, że:
„Odpowiedzialność solidarna dłużników polega na tym, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Wybór ten jest uprawnieniem wierzyciela.”
Wniosek: Każdy ze wspólników spółki cywilnej odpowiada za całość zaciągniętego długu.
Wierzyciel z kolei może według swojego wyboru żądać uregulowania zobowiązania:
- od wszystkich wspólników łącznie,
- od wybranych przez siebie wspólników,
- od każdego ze wspólników z osobna.
Jeżeli jeden ze wspólników spłaci dług, zwalnia to od odpowiedzialności pozostałych.
Kto spłaca długi po zmarłej osobie?
Najczęściej przejście zobowiązań z dłużnika na inne osoby następuje w chwili jego śmierci. Zobowiązania zmarłego wchodzą bowiem w skład spadku.
Za długi spadkowe ponoszą odpowiedzialność spadkobiercy. Przepis z art. 1030 Kodeksu cywilnego stanowi, że:
„Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku.”
Do którego pokolenia dziedziczy się długi?
Nie istnieje ograniczenie dotyczące odpowiedzialności za długi odnoszące się do kolejnych pokoleń spadkodawcy.
Zobowiązania spadkodawcy mogą spłacać jego:
- dzieci,
- wnuki,
- prawnuki,
o ile długi te nie uległy wcześniej przedawnieniu.
Brak ograniczenia działa również w drugą stronę (wstępnych), przez co obowiązek spłaty długów zmarłego przechodzi na jego:
- rodziców,
- dziadków,
- pradziadków.
Kto dziedziczy długi po bracie lub siostrze?
Kolejność dziedziczenia po zmarłym bracie lub siostrze została uregulowana w przepisach z zakresu prawa spadkowego (począwszy od art. 931 Kodeksu cywilnego). Jest ona następująca:
- dzieci i małżonek spadkodawcy;
Uwaga! Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, otrzymują jego dzieci (wnuki spadkodawcy) w częściach równych.
- jeżeli nie ma dzieci i wnuków – małżonek i rodzice spadkodawcy;
- jeżeli nie ma małżonka, dzieci i wnuków – wyłącznie rodzice spadkodawcy,
- jeżeli nie ma małżonka, dzieci i wnuków, a jeden rodzic spadkodawcy nie żyje – drugi z rodziców i rodzeństwo spadkodawcy;
Uwaga! Jeżeli brat lub siostra spadkodawcy nie dożyli otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, otrzymują ich dzieci (bratankowie/siostrzeńcy spadkodawcy).
- gdy nie ma innych bliższych krewnych – dziadkowie;
- wujostwo (stryjostwo) spadkodawcy oraz ich zstępni;
- pasierbowie;
- gmina lub Skarb Państwa.
Wniosek: Kto dziedziczy długi po zmarłym, uzależnione jest od tego:
- czy osoby z wcześniejszych klas dziedziczenia żyją,
- czy osoby z wcześniejszych klas dziedziczenia przyjmą spadek.
Uwaga! Kiedy wszyscy żyjący spadkobiercy odrzucą spadek, przechodzi on na gminę, na terenie której zamieszkiwał spadkodawca. Jeżeli nie da się ustalić takiej gminy, wówczas spadek dziedziczy Skarb Państwa. Gmina oraz Skarb Państwa dziedziczą też długi. Dziedziczenie to odbywa się z dobrodziejstwem inwentarza.
Czy długi przechodzą na dzieci?
W myśl obowiązujących przepisów długi rodziców mogą przejść na dzieci.
Jest to możliwe na skutek:
- dziedziczenia,
- poręczenia
- oraz przyjęcia zadłużonego mienia.
A. Dziedziczenie długów po rodzicach
Nabycie spadku przez dzieci ma miejsce z chwilą śmierci rodziców. Jednak dzieci zmarłego dłużnika w ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku mogą odrzucić spadek.
Zgodnie z art. 1020 Kodeksu cywilnego:
Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Wówczas po zmarłym dziedziczyć będą jego wnuki.
Ważne! Jeżeli spadkobierca odrzuca spadek, musi zadbać również o jego odrzucenie w imieniu swoich dzieci.
Należy w tym zakresie pamiętać o stanowisku Sądu Najwyższego:
„Złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka.”
(uchwała SN z dnia 22 maja 2018 roku, III CZP 102/17)
W związku z powyższym rodzice muszą pamiętać o złożeniu w sądzie rodzinnym wniosku o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka.
B. Poręczenie
Pełnoletnie dzieci mogą zawrzeć umowę z wierzycielem, na mocy której zobowiążą się spłacić dług swoich rodziców, gdyby oni nie mogli uregulować swojego zobowiązania.
C. Przejęcie zadłużonego mienia
Przejęcie zadłużenia następuje również przez przejecie od rodziców (np. w drodze darowizny), która stanowi zabezpieczenie jakiejś umowy. Komornik może odebrać tę rzecz w celu pozyskania środków na uregulowanie zadłużenia.
Przykład:
Przejęcie od rodziców samochodu będącego przedmiotem zastawu bądź nieruchomości będącej przedmiotem hipoteki.
Uwaga! Pomiędzy rodzicami a dziećmi nie występuje wspólnota majątkowa, zatem dzieci nie odpowiadają za zobowiązania zaciągnięte przez rodziców w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.
Kiedy długi przechodzą na rodzinę – podsumowanie
- Zobowiązania zaciągnięte przez daną osobę mogą przejść na innych, w tym na osoby niespokrewnione z dłużnikiem.
- Przejęcie długów innej osoby następuje najczęściej wskutek śmierci członka rodziny (dziedziczenia).
- Kolejność dziedziczenia ustawowego długów jest ustalona w przepisach Kodeksu cywilnego.
- Zaciągnięte zobowiązania mogą przejść na dzieci dłużnika.
https://orzeczenia.ms.gov.pl/content/$N/152510000001503_III_Ca_001413_2016_Uz_2016-11-29_001
http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia3/ii%20cnp%2054-17-1.pdf
http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia3/iii%20czp%20102-17.pdf
Adwokat w Poznaniu. Specjalistka od spraw rodzinnych i spadkowych. Posiada bogatą praktykę w sprawach o rozwód, podział majątku, kontakty z dziećmi, władzę rodzicielską i opiekę nad dziećmi.
Specjalizuje się zwłaszcza w trudnych rozwodach – gdy w grę wchodzi podział majątku firmowego, walka o winę lub o dzieci. Ukończyła studia prawnicze na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także
podyplomowe studia z zakresu rachunkowości na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Następnie ukończyła aplikację radcowską i zdała egzamin radcowski. Wykonywała zawód radcy prawnego. Obecnie wykonuje zawód adwokata. Prowadzi praktykę adwokacką w Poznaniu,
Wolsztynie oraz w Świeciu. W trudnych sprawach o rozwód oraz o podział majątku wspólnego reprezentuje klientów w całej Polsce.
Autorka licznych publikacji z zakresu prawa rodzinnego i cywilnego.
e-mail: biuro@slupinska.eu
Dodaj komentarz