Nadużycie władzy jest przestępstwem określonym w art. 231 KK. Może je popełnić jedynie określony krąg osób. Chodzi tutaj o tych, którzy zajmują określone stanowiska państwowe, na mocy których przysługują im pewne uprawnienia. Poniżej opiszę kiedy dochodzi do przestępstwa, co grozi za nadużycie władzy z art. 231 KK, a także wskażę najczęściej spotykane przykłady nadużycia władzy (w tym: nadużycie władzy przez urzędnika, nadużycie władzy przez policjanta, przekroczenie uprawnień przez komornika).
Potrzebujesz pomocy adwokata? A może chcesz pomóc bliskiej Ci osobie? Zapraszam do zapoznania się z ofertą mojej Kancelarii Adwokackiej (Adwokat Sprawy Karne). W trudnych sprawach reprezentuję klientów z całej Polski. Zapraszam do kontaktu.
Nadużycie władzy – główne wnioski
- Nadużycie władzy oraz niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariusza publicznego jest przestępstwem, jeżeli działanie to odbywa się na szkodę interesu publicznego lub prywatnego.
- W art. 115 § 13 KK znajduje się zamknięty katalog osób, które są funkcjonariuszami publicznymi; tylko one mogą popełnić omawiane przestępstwo.
- Mimo że nadużycie władzy i niedopełnienie obowiązków zostały określone w jednym przepisie, pomiędzy tymi dwoma czynami zachodzą istotne różnice.
- W praktyce najczęściej spotyka się nadużycie władzy lub niedopełnienie obowiązków przez urzędnika, policjanta lub komornika.
- W każdym przypadku o tym, czy faktycznie doszło do przestępstwa, decyduje sąd, po rozpoznaniu wszystkich okoliczności sprawy.
Nadużycie władzy – na czym polega?
Przekroczenie uprawnień jest przestępstwem, które zostało ujęte w art. 231 Kodeksu karnego (KK). Art. 231 § 1 KK stanowi, iż:
funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Jak widzisz w art. 231 KK określono 2 rodzaje czynów:
- Przekroczenie obowiązków
- Niedopełnienie obowiązków.
To właśnie przekroczenie obowiązków służbowych z jednoczesnym działaniem na szkodę czyjegoś interesu zwane jest potocznie nadużyciem władzy.
Zwróć uwagę, że w tym przepisie istotne jest pokrzywdzenie czyjegoś interesu. Co jednak istotne, samo pojęcie szkody powinno być interpretowane szeroko. Chodzi tutaj bowiem nie tylko o uszczerbek natury majątkowej, ale o każde narażenie dobra, któremu przysługuje ochrona prawna. Nie jest jednak konieczne wystąpienie skutku w postaci powstania szkody. Może być więc tak, że dojdzie do przestępstwa mimo, że nikt szkody nie poniesie!
W kontekście powyższych rozważań warto zwrócić uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 29 stycznia 2004 roku (sygn. akt I KZP 38/03). Otóż stwierdzono w niej, iż:
„istotna szkoda – stanowiąca znamię art. 231 § 3 KK – jest pojęciem ocennym, przy czym w wypadku wyrządzenia przez funkcjonariusza publicznego szkody o charakterze wyłącznie materialnym, ocena ta powinna być relatywizowana do sytuacji majątkowej pokrzywdzonego, ale też powinna wyrażać się orientacyjnie wartością znaczną określoną w art. 115 § 5 KK. Ponieważ jednak istotna szkoda – w rozumieniu art. 231 § 3 KK – nie ogranicza się tylko do szkody materialnej i jest pojęciem szerszym, to o tym, na ile jest to szkoda istotna w konkretnych okolicznościach, mogą również decydować – obok faktycznej szkody materialnej – dodatkowe względy, stanowiące znaczną dolegliwość dla strony pokrzywdzonej.”
Jak należy interpretować to orzeczenie? Otóż tak, że o tym czy doszło do działania na szkodę będzie decydował sąd rozpatrujący sprawę. I co ważne, będzie kierował się konkretnymi okolicznościami sprawy, w tym zwłaszcza interesem pokrzywdzonego, a nie na przykład opinią rzeczoznawcy majątkowego.
Przeczytaj również: Narażenie na niebezpieczeństwo – art. 160 KK
Nadużycie obowiązków a osiągnięcie korzyści majątkowej
Zwróć uwagę, że dla odpowiedzialności karnej nie jest ważne, czy sprawca osiągnął jakieś korzyści, czy nie. Ważne, że przekroczył swoje uprawnienia i w ten sposób działał na czyjąś szkodę.
Jeśli jednak sprawca dlatego przekracza swoje uprawnienia, ponieważ chce sam osiągnąć z tego profity, to musi liczyć się z ryzykiem surowszej kary. Taką sytuację przewiduje przepis z art. 231 § 2 KK:
Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Co jednak istotne, w tym przypadku przestępstwo to może zostać popełnione wyłącznie z zamiarem bezpośrednim. Nie da się go popełnić przez nieuwagę czy niestaranność. Co innego przestępstwo z art. 231 § 1 KK, które można popełnić nawet nie mając złych intencji!
Kto może dopuścić się nadużycia władzy?
Jak już wspomniałam, nadużycia władzy może się dopuścić jedynie ten, komu władza została przyznana. Dlatego dotyczy ono głównie funkcjonariuszy publicznych. W rozumieniu przepisów jest nim:
- Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej;
- poseł, senator, radny;
- poseł do Parlamentu Europejskiego;
- sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator sądowy, syndyk, nadzorca sądowy i zarządca, osoba orzekająca w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy;
- osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych;
- osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe;
- osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej;
- funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej;
- osoba pełniąca czynną służbę wojskową, z wyjątkiem terytorialnej służby wojskowej pełnionej dyspozycyjnie;
- pracownik międzynarodowego trybunału karnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe.
W praktyce nadużycie władzy to przestępstwo typowe dla urzędników. Niestety przepisy prawa administracyjnego rozrosły się do tak nieprzyzwoitych rozmiarów, że bardzo łatwo popełnić błąd. Szczególnie jeśli sprawuje się funkcje kierownicze. Dlatego zdarza się, że z art. 231 KK bywają oskarżani wójtowie, burmistrzowie, skarbnicy, czy inne osoby sprawujące władzę w urzędach.
Sprawdź także: Naruszenie miru domowego – art. 193 KK
Nadużycie władzy a niedopełnienie obowiązków
Nadużycie władzy bywa niekiedy mylone z niedopełnieniem obowiązków przez funkcjonariusza publicznego. Zresztą zachowania te zostały ujęte w jednym przepisie Kodeksu karnego.
W przypadku nadużycia władzy funkcjonariusz publiczny, wykonując nałożone na niego obowiązki, przekracza ich ustawowy zakres.
Przykład:
Policjant używa środków przymusu bezpośredniego mimo że jest to niewspółmierne do zagrożenia.
Jeśli zaś chodzi o niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariusza publicznego, obejmuje ono zaniechanie podjęcia czynności, jak i niewłaściwe ich wykonanie. Czyn ten można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, jeżeli wykazane zostanie wyrządzenie istotnej szkody.
Przykład:
Burmistrz nie wydaje decyzji administracyjnej w sytuacji, gdy zachodzą okoliczności przemawiające za jej wydaniem.
O niedopełnieniu obowiązków więcej przeczytasz w TYM MIEJSCU.
Przyjrzyjmy się teraz kilku najczęściej występującym przypadkom nadużycia władzy.
Zobacz również: Niedopełnienie obowiązków – art. 231 KK
Nadużycie władzy przez urzędnika
Nadużycie władzy przez urzędnika zdarza się w praktyce często. Polega ono na przekroczeniu jego uprawnień, których źródłem są przepisy prawa. Może ono dotyczyć różnego rodzaju urzędników, zajmujących stanowiska na różnym szczeblu, w tym najważniejszych osób decyzyjnych (wójtów, burmistrzów, itp.).
Przykład:
Zorganizowanie przez burmistrza fikcyjnego przetargu na stanowisko prezesa zakładu usług komunalnych, należącego do gminy.
Aby mówić o przekroczeniu władzy przez urzędnika musi dojść do przekroczenia przez niego obowiązków. Ponadto musi ono pozostawać w związku z jego stanowiskiem.
W praktyce z art. 231 KK mogą odpowiadać Ci urzędnicy, którzy są władni wydawać decyzje administracyjne. Nadużycie władzy może dotyczyć przekroczenia uprawnień w związku z wydaniem lub niewydaniem takiej decyzji. Formą nadużycia władzy może być także błędne wydanie decyzji administracyjnej.
Zwrócił na to uwagę nawet Sąd Najwyższy (uchwała z dnia 23 września 2021 roku, sygn. akt I DI 20/21), który stwierdził, iż
błędna decyzja (bądź błędny brak decyzji) funkcjonariusza publicznego może być podstawą jego odpowiedzialności karnej. Chodzi tutaj w szczególności o decyzję sprzeczną z regułami odnoszącymi się do danej funkcji publicznej, której nieprawidłowość najczęściej jest niezamierzona, albowiem stanowi wynik jedynie nieostrożności. (…) Wskazane naruszenie służbowych powinności, jako wynik podjęcia błędnej decyzji, musi być bezprawne, społecznie szkodliwe w stopniu wyższym niż znikomy oraz zawinione. W tym ujęciu, brak profesjonalizmu (rzetelności) ze strony funkcjonariusza publicznego nie tylko nie może być uznany za bezkarny, lecz stanowi wystarczającą przesłankę do rozważenia wszczęcia procesu karnego.
Szczerze mówiąc, nie zazdroszczę osobom pracującym w urzędach, ponieważ o naruszenie przepisów nie jest aż tak łatwo.
Nadużycie władzy przez policjanta lub żołnierza
Nadużycia władzy może dopuścić się również policjant lub żołnierz. Polega ono na podjęciu przez funkcjonariusza działań, które swoim zakresem wykraczają poza przyznane mu uprawnienia oraz obowiązujące procedury.
Przykłady:
- Użycie przez policjanta środków przymusu bezpośredniego niewspółmiernych do zagrożenia.
- Ujawnienie tajnych informacji innym osobom.
- Zatrudnienie przez żołnierza podwładnych mu żołnierzy do prywatnych celów, w czasie, kiedy mieli obowiązek przebywania w jednostce wojskowej (wyrok SN z 19.10.2006 r., sygn. WA 26/06).
Co jednak ważne, samo przekroczenie uprawnień przez policjanta nie stanowi jeszcze podstawy do pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej. Konieczne jest bowiem, aby jego działanie miało miejsce na szkodę jednostki bądź zbiorowości.
O to jednak nie trudno, szczególnie jeśli w sprawie występuje osoba, mająca status pokrzywdzonej (np. osoba wobec której zastosowano rewizję osobistą bez poszanowania jej godności).
Należy zauważyć, że w przypadku policjantów także bardzo łatwo o błąd. Policjanci pracują w ogromnym stresie, a przy tym muszą podejmować błyskawiczne decyzje. Często wiążą się one z obawą o własne życie.
Przykład:
Policjant podejmuje decyzję o użyciu broni palnej wobec napastnika zbliżającego się do niego z nożem w ręku – wyrok SA w Warszawie z dnia 25.01.2013 r., sygn. II AKa 7/13
Swoistym kołem ratunkowym może być fakt, że aby mówić o przekroczeniu uprawnień przez policjanta, to stopień społecznej szkodliwości czynu musi być wyższy niż znikomy. A wiele zachowań nie zostaje zidentyfikowanych jako przestępstwo właśnie z uwagi na ową znikomą społeczną szkodliwość.
Nadużywanie uprawnień przez komornika
Nadużycia uprawnień może dopuścić się również komornik. Na czym polega przekroczenie uprawnień przez komornika?
Przykładowo może polegać na zaniżeniu wartości zajętych przedmiotów, a następnie sprzedaży po zaniżonych cenach.
Warto jednak zauważyć, że nie każde zachowanie komornika sprzeczne z procedurą egzekucyjną będzie stanowiło przestępstwo. Zwrócił na to uwagę także Sąd Apelacyjny w Gdańsku (I ACa 209/19. Na działania komornika sprzeczne z przepisami odnoszącymi się do egzekucji służą odpowiednie środki odwoławcze, np. skarga na czynności komornika. Warto korzystać w pierwszej kolejności z tych środków zanim zwróci się do prokuratora.
W szczególności trudno będzie uznać za przestępstwo zajęcie rzeczy, która nie należy do dłużnika. To naruszenia procedury, a nie przestępstwa. Należy je skarżyć powództwami opozycyjnymi lub ekscydencyjnymi.
Co innego, jeśli komornik specjalnie narusza prawo, aby zyskać na tym majątkowo (lub aby jego znajomy na tym zyskał). Wówczas mamy do czynienia z przestępstwem z art. 231 § 2 KK.
Czy Ty lub Twój bliski potrzebujesz pomocy adwokata?
Jeśli chciałbyś skorzystać z mojej pomocy, zapraszam do kontaktu. Działam na terenie takich miast jak: Poznań, Luboń, Gniezno, Śrem, Środa Wielkopolska, Grodzisk Wielkopolski, Swarzędz, Leszno, Piła, Kościan, Jarocin, Września oraz Wolsztyn. Posiadam także oddział w Świeciu, pracując w takich miejscowościach jak Grudziądz, Chełmno i Tuchola.
W trudnych sprawach działam w CAŁEJ POLSCE!
Umów się na konsultację!
Adwokat
Marlena Słupińska-Strysik
e-mail: biuro@slupinska.eu
tel. 61 646 00 40
tel. 68 419 00 45
tel. 52 511 00 65
UWAGA! W powyższy artykuł nie stanowi porady prawnej ani jej substytutu. Nie może też stanowić inspiracji do obrony w procesie karnym. Jeśli jesteś oskarżony w sprawie karnej koniecznie skontaktuj się z adwokatem!
Adwokat w Poznaniu. Specjalistka od spraw rodzinnych i spadkowych. Posiada bogatą praktykę w sprawach o rozwód, podział majątku, kontakty z dziećmi, władzę rodzicielską i opiekę nad dziećmi.
Specjalizuje się zwłaszcza w trudnych rozwodach – gdy w grę wchodzi podział majątku firmowego, walka o winę lub o dzieci. Ukończyła studia prawnicze na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także
podyplomowe studia z zakresu rachunkowości na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Następnie ukończyła aplikację radcowską i zdała egzamin radcowski. Wykonywała zawód radcy prawnego. Obecnie wykonuje zawód adwokata. Prowadzi praktykę adwokacką w Poznaniu,
Wolsztynie oraz w Świeciu. W trudnych sprawach o rozwód oraz o podział majątku wspólnego reprezentuje klientów w całej Polsce.
Autorka licznych publikacji z zakresu prawa rodzinnego i cywilnego.
e-mail: biuro@slupinska.eu
Dodaj komentarz