Problemy z nieuregulowanymi zobowiązaniami trafiają najczęściej na wokandę sądu rozpoznającego sprawy cywilne. W określonych przypadkach dłużnik może zostać również pociągnięty do odpowiedzialności karnej. W artykule pt. „Czy niespłacenie długu to przestępstwo?” wyjaśnię, kiedy wszczyna się postępowanie karne przeciwko dłużnikowi.
Czy za niespłacanie długu można iść do więzienia?
Odpowiedzialność karną za nieregulowanie długów ponosi sprawca, który:
- dopuszcza się oszustwa,
- udaremnia lub uszczupla zaspokojenie wierzyciela.
- W skrajnych przypadkach sąd może orzec wobec skazanego za ww. czyny karę pozbawienia wolności.
1. Kiedy niespłacanie długów to oszustwo
Do popełnienia przestępstwa może dojść już w momencie zaciągnięcia długu. Sprawca popełnia bowiem czyn karalny, jeżeli od początku nie ma zamiaru spełnić swojego zobowiązania.
Oszustwo uregulowane zostało w art. 286 Kodeksu karnego, który brzmi:
,,1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
- Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.
- W wypadku mniejszej wagi, sprawca
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
- Jeżeli czyn określony w § 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego’’.
Wniosek:
Oszustwo polega na wykorzystaniu drugiej osoby tak, aby dokonała niekorzystnego rozporządzenia mieniem.
Celem sprawcy jest uzyskanie korzyści majątkowej.
Przykład:
Adam, który był już niewypłacalny, zawarł kolejną umowę pożyczki i obiecał jej zwrot. Zapewnił, że ma majątek i aktywa zabezpieczające przyszłą spłatę, mimo iż w rzeczywistości ich nie posiadał. Co więcej, od początku towarzyszył mu zamiar niewywiązania się z zobowiązania.
Na temat jak bronić się w przypadku oskarżenia o oszustwo pisałam w tym artykule.
2. Sposoby popełnienia oszustwa
Sprawca może popełnić oszustwo na jeden z poniższych sposobów:
- wprowadzając w błąd drugą osobę – sprawca wywołuje u osoby pokrzywdzonej przestępstwem mylne wyobrażenia o rzeczywistości;
Przykład:
Dłużnik składa fałszywe oświadczenie o uzyskiwaniu wysokich zarobków.
Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 12 czerwca 2013 roku (II AKa 164/13):
„Dla uznania, iż mamy do czynienia z wprowadzeniem w błąd, wystarczające jest każde, jakiekolwiek działanie, które może doprowadzić do powstania błędnego wyobrażenia o rzeczywistości u osoby rozporządzającej mieniem; wprowadzenie w błąd możliwe jest przy wykorzystaniu wszelkich sposobów i metod, które doprowadzą do powstania rozbieżności między świadomością osoby rozporządzającej mieniem a rzeczywistym stanem rzeczy.”
Z kolei Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 11 lutego 2013 roku (sygn. akt: II AKa 268/12) wskazał, że:
„Najbardziej klasycznym przykładem wprowadzenia w błąd, ale nie jedynym, jest taka sytuacja gdy „sprawca przyjmuje na siebie pewne zobowiązanie prawne i budząc w ten sposób w stronie przeciwnej mniemanie, że zobowiązania dotrzyma, z góry już nie ma takiego zamiaru.”
- wykorzystując istniejący błąd drugiej osoby – sprawca wykorzystuje, że osoba pokrzywdzona ma już błędne wyobrażenie o rzeczywistości;
Przykład:
Dłużnik wykorzystuje fakt, że osoba udzielająca mu pożyczki jest przekonana, że jest właścicielem nieruchomości, w której mieszka. W rzeczywistości jest jedynie najemcą.
- wykorzystując niezdolność do należytego pojmowania sytuacji – sprawca wykorzystuje fakt, że pokrzywdzony nie ma zdolności do oceny sytuacji (np. nadużywa alkoholu lub jest chory psychicznie).
Przykład:
Dłużnik nakłania do udzielenia mu znacznej pożyczki osobę, która dopiero skończyła 18 lat. Wykorzystuje tym samym fakt, że pokrzywdzony nie ma rozeznania w stosunkach gospodarczych i wystarczającego doświadczenia życiowego, aby ocenić zdolności płatnicze innej osoby.
Ważne! Nie dopuszcza się oszustwa dłużnik, który:
- w momencie zawierania umowy zamierzał spłacić dług,
- dopiero po zaciągnięciu zobowiązania stracił możliwość jego wykonania.
3. Jaka kara grozi za niespłacanie długów, jeśli zostanie udowodnione oszustwo?
Podstawową karą za oszustwo jest pozbawienie wolności na okres od 6 miesięcy do 8 lat.
Niezależnie od powyższego sąd może:
- warunkowo umorzyć postępowanie,
- wymierzyć karę grzywny obok pozbawienia wolności na podstawie 33 § 2 k.k.
- orzec obowiązek naprawienia szkody w całości bądź w części, jeżeli pokrzywdzony (albo osoba uprawniona) złoży stosowny wniosek.
Ważne!
W art. 294 § 1 Kodeksu karnego przewidziano zaostrzenie odpowiedzialności sprawcy, który dopuścił się oszustwa w stosunku do mienia znacznej wartości.
Zgodnie z art. 115 § 5 Kodeksu karnego:
„Mieniem znacznej wartości jest mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200 000 złotych.”
W przypadku gdy oszustwo dotyczy mienia o wartości wyższej niż 200 tys. złotych, zagrożone jest karą od roku do 10 lat pozbawienia wolności. Ponadto sąd nie może warunkowo umorzyć postępowania karnego względem sprawcy.
W art. 286 § 3 Kodeksu karnego przewidziano wypadek mniejszej wagi. Chodzi o czyn w mniejszym stopniu naruszający porządek prawny.
Pojęcie to wyjaśnił Sąd Okręgowy w Siedlcach (wyrok z dnia 26 października 2020 roku, II Ka 612/20):
„O przyjęciu wypadku mniejszej wagi decydują przedmiotowe i podmiotowe znamiona czynu. Wśród znamion strony przedmiotowej istotne znaczenie mają w szczególności: rodzaj dobra, w które godzi przestępstwo, zachowanie się i sposób działania sprawcy, użyte środki, charakter i rozmiar szkody wyrządzonej lub grożącej dobru chronionemu prawem, czas, miejsce i inne okoliczności popełnienia czynu oraz odczucie szkody przez pokrzywdzonego. Dla elementów strony podmiotowej istotne są: stopień zawinienia (niezwykle ważne są z jednej strony odcienie umyślności – premedytacja, dokładność w przygotowywaniu przestępstwa, upór w dążeniu do osiągnięcia przestępnego celu, a z drugiej strony – przypadkowość, wpływ innej osoby, obawa przed skutkami odmowy działania itp.) oraz motywy i cel działania sprawcy.”
W przypadku oszustwa mniejszej wagi, sprawca może zostać ukarany alternatywnie:
- grzywną,
- ograniczeniem wolności,
- pozbawieniem wolności do lat dwóch.
Co grozi za świadome unikanie spłacenia długu?
Karalne może być również nieuczciwe działanie dłużnika, które zmierza do uniemożliwienia zaspokojenia zaciągniętego roszczenia.
Przestępstwo utrudniania zaspokojenia wierzycieli zostało uregulowane w art. 300 Kodeksu karnego:
,,1. Kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
- Kto, w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, bądź usuwa znaki zajęcia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
- Jeżeli czyn określony w § 1 wyrządził szkodę wielu wierzycielom, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
- Jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na wniosek pokrzywdzonego.”
Wniosek:
Przestępstwo utrudniania zaspokojenia wierzycieli popełnia dłużnik, który:
- uszczupla zaspokojenie wierzyciela – zmniejsza możliwość zaspokojenia wierzyciela;
Przykład:
Dłużnik niszczy samochód, który mógłby zostać zbyty w drodze egzekucji.
- udaremnia zaspokojenie wierzyciela – całkowicie wyłącza możliwość zaspokojenia wierzyciela.
Przykład:
Dłużnik przepisuje cały swój majątek na partnera/partnerkę.
Pamiętaj! Dłużnik popełnia przestępstwo, jeżeli grozi mu upadłość lub niewypłacalność, a mimo to działa on niekorzyść wierzycieli poprzez:
- usuwanie składników majątku,
Przykład:
Sprawca wyrzuca wartościowe ruchomości.
- ukrywanie składników majątku,
Przykład:
Sprawca przenosi swój majątek w nieznane nikomu miejsce. Części składników majątku w toku egzekucji w ogóle nie ujawnia.
- zbywanie składników majątku,
Przykład:
Sprawca wyprzedaje swój majątek.
- darowanie składników majątku,
Przykład:
Sprawca przenosi nieodpłatnie własność majątku na członków swojej rodziny.
- niszczenie składników majątku,
Przykład:
Sprawca niszczy swoje ruchomości. Chce, aby przedstawiały one zerową wartość.
- obciążenie składników majątku,
Przykład:
Sprawca zaciąga kolejne zobowiązania i obciąża je zastawem lub hipoteką. Kolejni wierzyciele będą mieli pierwszeństwo w zaspokojeni roszczeń kosztem wierzycieli, względem których sprawca zadłużył się wcześniej.
- uszkadzanie własnego majątku,
Przykład:
Sprawca uszkadza swoje ruchomości. Chce, aby przedstawiały one niższą wartość.
Uwaga!
Upadłość albo niewypłacalność nie muszą rzeczywiście nastąpić. Wystarczy, że grożą one dłużnikowi, a mimo to działa on w sposób uniemożliwiający wierzycielom odzyskanie swoich pieniędzy.
Przykład:
Adam prowadzi firmę transportową. W związku z zadłużeniem firmy, komornik zajmuje samochody. Następnie Adam sprzedaje pojazdy pomimo zabezpieczenia komorniczego.
Występek utrudniania zaspokojenia wierzycieli zagrożony jest karą pozbawienia wolności do 3 lat. Jeżeli jednak sprawca wyrządzi szkodę wielu wierzycielom wówczas grozi mu surowsza odpowiedzialność karna tj. kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
W przypadku gdy sprawca działa w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, grozi mu kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Pamiętaj!
Przestępstwo określone w art. 300 § 1 Kodeksu karnego ścigane jest na wniosek pokrzywdzonego (chyba że pokrzywdzonym jest Skarb Państwa).
Jeżeli sprawca popełnia przestępstwo względem wierzycieli bądź działa w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu, przestępstwo ścigane jest z oskarżenia publicznego.
Więzienie za długi – podsumowanie
W niektórych przypadkach za długi można trafić do więzienia. Zwykle jednak niespłacenie długu pozostaje sprawą cywilną, a nie karną. Wówczas najbardziej dokuczliwą dolegliwością jest egzekucja komornicza.
Adwokat w Poznaniu. Specjalistka od spraw rodzinnych i spadkowych. Posiada bogatą praktykę w sprawach o rozwód, podział majątku, kontakty z dziećmi, władzę rodzicielską i opiekę nad dziećmi.
Specjalizuje się zwłaszcza w trudnych rozwodach – gdy w grę wchodzi podział majątku firmowego, walka o winę lub o dzieci. Ukończyła studia prawnicze na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także
podyplomowe studia z zakresu rachunkowości na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Następnie ukończyła aplikację radcowską i zdała egzamin radcowski. Wykonywała zawód radcy prawnego. Obecnie wykonuje zawód adwokata. Prowadzi praktykę adwokacką w Poznaniu,
Wolsztynie oraz w Świeciu. W trudnych sprawach o rozwód oraz o podział majątku wspólnego reprezentuje klientów w całej Polsce.
Autorka licznych publikacji z zakresu prawa rodzinnego i cywilnego.
e-mail: biuro@slupinska.eu
Dodaj komentarz