Przywłaszczenie pieniędzy jest jednym z najczęściej spotykanych przestępstw. Zostało ono uregulowane w art. 284 Kodeksu karnego (KK). Co ważne, zachodzą pomiędzy nim a kradzieżą pewne różnice. Na czym polega przywłaszczenie pieniędzy? Dowiesz się tego z mojego kolejnego artykułu pt. „Przywłaszczenie pieniędzy – art. 284 KK”.
Zostałeś oskarżony o przywłaszczenie pieniędzy? A może chcesz pomóc bliskiej Ci osobie? Zapraszam do zapoznania się z ofertą mojej Kancelarii Adwokackiej (Adwokat Sprawy Karne). W trudnych sprawach reprezentuję klientów z całej Polski. Zapraszam do kontaktu.
Przywłaszczenie pieniędzy – główne wnioski
- Przywłaszczenie pieniędzy to przestępstwo, które polega na ich utracie przez właściciela bądź osobę mającą do nich inne prawo wskutek działania sprawcy.
- Czyn ten można popełnić jedynie z winy umyślnej, z zamiarem bezpośrednim.
- Przywłaszczenie jest przestępstwem podobnym do kradzieży, aczkolwiek zachodzą pomiędzy nimi pewne różnice.
- Najczęściej spotykanie przykłady sprzeniewierzenia pieniędzy to sprzeniewierzenie przez urzędnika, osobę pełniącą funkcję w spółce, pracownika, księgowego lub współwłaściciela konta bankowego.
- W ostatnich latach organy ścigania potrafią niezwykle skutecznie udowodniać, że doszło do przywłaszczenia pieniędzy.
- Ściganie przestępstwa przywłaszczenia pieniędzy odbywa się zasadniczo w trybie publicznoskargowym (prokuratura/Policja robią to z własnej inicjatywy), jednakże, gdy sprawcą jest osoba najbliższa pokrzywdzonego, wówczas przewidziany jest tryb publicznoskarbowy – na wniosek .
- Sąd w wyroku karnym może orzec o obowiązku naprawienia szkody, czyli o zwrocie przywłaszczonych środków pokrzywdzonemu.
Na czym polega przywłaszczenie pieniędzy?
Przywłaszczenie polega na bezprawnym rozporządzeniu jak swoją własnością cudzym mieniem ruchomym. W przypadku przywłaszczenia pieniędzy tym rodzajem mienia są właśnie pieniądze. Przywłaszczenie pieniędzy może być popełnione wyłącznie z winy umyślnej, z zamiarem bezpośrednim.
Warto również zwrócić uwagę na orzecznictwo. Otóż o bycie przestępstwa przywłaszczenia rzeczy decyduje nie tylko samo jej zatrzymanie, a nawet używanie wbrew woli właściciela, ale cel ostateczny – definitywne włączenie mienia (rzeczy) do majątku sprawcy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 29 listopada 2012 r., sygn. akt II AKA 115/12).
Niezwykle istotną kwestią jest fakt, iż przestępstwo polegające na przywłaszczeniu pieniędzy ma charakter materialny. Oznacza to, że do przestępstwa dochodzi wyłącznie wówczas, gdy ma miejsce skutek w postaci utraty pieniędzy. To ważne, ponieważ w niektórych przypadkach powyższa okoliczność może stanowić bardzo skuteczną linię obrony dla sprawcy!
Sprawdźmy teraz, jaka jest różnica pomiędzy przywłaszczeniem pieniędzy a kradzieżą, ponieważ te przestępstwa notorycznie są mylone.
Przeczytaj również: Rozpowszechnianie nagich zdjęć lub filmów – art. 191a KK
Różnica między przywłaszczeniem pieniędzy a kradzieżą?
Przywłaszczenie pieniędzy jest podobnym przestępstwem do kradzieży, jednakże zachodzą tutaj pewne istotne różnice. Otóż w przypadku przywłaszczenia sprawca nie zabiera pieniędzy, które zresztą znalazły się w jego posiadaniu w sposób legalny, a jedynie bezprawnie nimi rozporządza. Natomiast w przypadku kradzieży dochodzi do zabrania pieniędzy bez żadnego tytułu prawnego.
Kradzież jest więc stosunkowo trudniejszym przestępstwem. Sprawca musi bowiem najpierw dokonać zaboru pieniędzy. Tymczasem w przypadku przywłaszczenia cały czas ma do nich dostęp. Nie może tylko rozporządzać nimi w inny, niż ściśle określony sposób.
Dlatego właśnie przywłaszczenie pieniędzy jest tak często popełniane przez osoby, którym zawodowo powierzone cudze pieniądze: urzędników, księgowych, kasjerów, członków zarządu, itp. Zauważ, że te osoby nie muszą zastanawiać się jak nielegalnie wejść w posiadanie pieniędzy. Cały czas mają bowiem do nich dostęp. W ich przypadku częściej przestępstwo polega na tym, że zaczynają używać służbowych pieniędzy w swoich celach, lub wręcz przelewać je na własne rachunki bankowe. Na tym właśnie polega przywłaszczanie pieniędzy.
Jak w praktyce może wyglądać przywłaszczenie pieniędzy? Przeczytasz o tym poniżej.
Przeczytaj także: Rozpowszechnianie pornografii – przestępstwo z art. 202 KK
Przywłaszczenie pieniędzy – przykłady
Przywłaszczenie pieniędzy może mieć różne postacie. Poniżej omówię kilka z nich, które najczęściej występują.
Sprzeniewierzenie pieniędzy przez urzędnika
Sprzeniewierzenie pieniędzy przez urzędnika państwowego jest kwalifikowaną formą przywłaszczenia. Polega ono na wykorzystaniu swojego stanowiska lub funkcji w jednostkach administracji publicznej w celu uzyskania korzyści majątkowych. Najczęściej jest popełniane przez osoby mające dostęp do pieniędzy urzędu: skarbników, kasjerów, rzadziej wójtów, burmistrzów lub sekretarzy.
Jeżeli chodzi o urzędników, mogą oni dopuścić się sprzeniewierzenia w postaci czynu jednorazowego albo w wyniku większej liczby takich zachowań. Przy czym bardziej powszechny jest drugi scenariusz – cykliczne defraudowanie z kasy urzędu stosunkowo niewielkich kwot.
Sprzeniewierzenie pieniędzy w spółce
Podobnie może wyglądać sprzeniewierzenie pieniędzy w spółce. W związku z prowadzeniem działalności gospodarczej dochodzi bowiem do zawierania licznych umów, które stwarzają okazje do malwersacji.
W rzeczywistości sprzeniewierzenia pieniędzy w spółce najczęściej mogą dopuścić się osoby, które zajmują w niej wysokie stanowiska. Mogą to być zatem wspólnicy, członkowie zarządu, menadżerowie oraz pełnomocnicy (prokurenci). Zdarzają się także przykłady dopuszczenia się tego przestępstwa przez pracowników oraz osoby zajmujące stanowiska specjalistyczne, choć jest to o wiele mniej powszechne.
Zwykle mechanizm jest podobny – im szerszy zakres uprawnień i dostęp do rachunków, a przy tym swobodne podejście do audytu, tym łatwiej o sprzeniewierzenie pieniędzy w spółce.
Zobacz także: Składanie fałszywych zeznań – art. 233 KK
Przywłaszczenie pieniędzy przez pracownika
Przywłaszczenia pieniędzy może dopuścić się także pracownik. Polega ono w takim przypadku na rozporządzenie środkami pracodawcy, które zostały powierzone pracownikowi z racji wykonywania obowiązków służbowych.
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na art. 124 § 1 Kodeksu pracy (KP). Otóż w przepisie tym postanowiono, że pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się: 1) pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności, 2) narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,
odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu.
Nie można się tu więc powoływać na ograniczenie odpowiedzialności do trzykrotności wysokości wynagrodzenia za pracę. Tam gdzie zaczyna się odpowiedzialność karna, tam kończy się kodeksowa ochrona pracownika.
Sprzeniewierzenie pieniędzy przez księgowego
Przywłaszczenia pieniędzy może dopuścić się również księgowy. Oczywiście chodzi o księgowego „in-house”, a więc takiego, który pracuje w spółce na etacie. O wiele trudniej o malwersację, gdy firma korzysta z zewnętrznego biura rachunkowego. W związku z tym księgowy ma dostęp do części operacji finansowych swojego pracodawcy bądź klienta.
Tego typu sytuacje to często prawdziwy szok dla właścicieli firm. Księgowy (dyrektor finansowy) to zwykle prawa ręka szefa. Ma dostęp do najbardziej wrażliwych danych, a przy tym nierzadko współpracuje z firmą wiele lat. Dlatego księgowi bardzo często pozostają poza radarem wszelkich podejrzeń. Wykrycie wyprowadzania pieniędzy z firmy jest więc wyjątkowo rozczarowującym przeżyciem.
Przywłaszczenie pieniędzy ze wspólnego konta
Osoby, które posiadają wspólne konto, mogą także dopuścić się przywłaszczenia pieniędzy. Może do niego dojść, kiedy jedna z takich osób dokonuje przelewu pieniędzy bez zgody drugiego właściciela konta. W tym przypadku należy także zwrócić uwagę, że właścicielami wspólnego konta bywają członkowie rodziny, a więc osoby najbliższe.
Jaka kara grozi za przywłaszczenie pieniędzy?
Zgodnie z przepisami Kodeksu karnego osoba, która przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 (art. 284 § 1 KK). Dyspozycja ta odnosi się także do przywłaszczenia pieniędzy. Jeżeli natomiast dochodzi do przywłaszczenia pieniędzy, które zostały wcześniej powierzone danej osobie (na przykład pracownikowi), kara pozbawienia wolności wynosi od 3 miesięcy do 5 lat (art. 284 § 2 KK).
Z kolei w art. 284 § 3 KK ujęty został tak zwany przypadek mniejszej wagi. Zgodnie z tym przepisem w wypadku mniejszej wagi lub przywłaszczenia rzeczy znalezionej, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Warto również zwrócić uwagę na sytuację, w której przywłaszczenie następuje na szkodę osoby najbliższej. W takim przypadku ściganie przestępstwa ma miejsce na wniosek pokrzywdzonego.
W tym kontekście warto wyjaśnić pojęcie osoby najbliższej. Definicja została zawarta w art. 115 § 11 KK, w którym postanowiono, że osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Wstępnymi są dziadkowie i rodzice, zstępnymi zaś dzieci, wnuki i prawnuki. Powinowatymi są z kolei krewni małżonka – jego rodzice, dziadkowie, dzieci, a także wnuki. Natomiast poprzez wspólne pożycie uznaje się więź psychiczną i fizyczną między partnerami, prowadzenie gospodarstwa domowego oraz trwałość czasową związku. Oznacza to więc, że osobami pozostającymi we wspólnym pożyciu mogą być także osoby tej samej płci.
Zastanówmy się teraz, jak udowodnić, że ktoś dopuścił się przywłaszczenia pieniędzy.
Jak udowodnić przywłaszczenie pieniędzy?
W ostatnich latach organy ścigania mają coraz większą wprawę w udowodnianiu, że doszło do przywłaszczenia pieniędzy. Wynika to z okoliczności, że większość obrotu odbywa się rozliczeniami elektronicznymi. W wielu przypadkach można więc skutecznie oprzeć się na historii operacji na rachunku bankowym.
Ponadto przydatnymi środkami dowodowymi z całą pewnością będą zeznania świadków, którzy są w stanie potwierdzić, że sprawca działał umyślnie z zamiarem niekorzystnego rozporządzenia cudzymi pieniędzmi. Jako świadków często powołuje się pozostałych pracowników firmy, którzy opowiadają w jaki sposób funkcjonowało przedsiębiorstwo i kto miał dostęp do środków finansowych. Przydatne mogą okazać się także takie dowody jak nagrania z monitoringu.
W niektórych przypadkach koniecznym jest posłużenie się biegłymi z zakresu finansów lub IT. Czasami firmy decydują się na zaangażowanie firm prowadzących działalność detektywistyczną, a nawet osób zajmujących się informatyką śledczą. Najlepiej jest, gdy samemu przyłapie się malwersanta na gorącym uczynku. To bardzo ułatwia pracę organom ścigania.
Duże znaczenie może mieć również wyjaśnienia oskarżonego. Spójna linia obrony oraz umiejętne korzystanie z instytucji łagodzących odpowiedzialność karną (oczywiście przewidzianych w KK😊) mają dużą moc przed sądem.
A jak wygląda kwestia ścigania przywłaszczenia pieniędzy?
Tryb ścigania przywłaszczenia pieniędzy
Zasadniczo przestępstwo przywłaszczenia pieniędzy ścigane jest w trybie publicznoskargowym. Oznacza to, że organy ścigania biorą się za wyjaśnienie sprawy „z automatu”, jak tylko powezmą wiedzę o przestępstwie. Wyjątkiem jest sytuacja, w której przestępstwo zostało popełnione na szkodę osoby najbliższej. Wówczas przewidziany jest tryb publicznoskarbowy – na wniosek pokrzywdzonego.
Poniżej omówię, jak wygląda podjęcie kroków mających na celu zainicjowanie postępowania karnego przeciwko sprawcy tego przestępstwa.
Gdzie zgłosić przywłaszczenie pieniędzy?
Jeżeli chodzi o tryb publicznoskargowy ścigania przestępstwa przywłaszczenia pieniędzy, konieczne jest zawiadomienie odpowiednich organów państwa. Możesz takie zawiadomienie zgłosić na policji lub bezpośrednio w prokuraturze. Nie ma jakiegoś urzędowego wzoru takiego zgłoszenia. Po prostu napisz pismo, w którym podasz swoje dane i dane jednostki, w której je składasz i opisz całą sytuację, która miała miejsce. Pamiętaj także o miejscu i dacie sporządzenia, a także podpisie. Co ważne, tego typu zawiadomienie jest wolne od opłat.
Skoro już wiesz, w jaki sposób zainicjować postępowanie karne wobec sprawcy, zastanówmy się, czy możesz odzyskać pieniądze, które zostały przez niego przywłaszczone.
Zwrot przywłaszczonych pieniędzy
Zwrot przywłaszczonych pieniędzy może nie być prostą sprawą, ponieważ sprawca, który dopuścił się takiego czynu, zazwyczaj szybko wydaje pozyskane środki. Jeśli sprawca umiejętnie wyzbędzie się majątku, to nie pomoże nawet najsprawniejszy komornik. Niestety, tak o często wygląda w praktyce.
Niemniej jednak nie jest to niemożliwe.
Sąd w wyroku skazującym może nałożyć na sprawcę obowiązek naprawienia szkody. Podstawę prawną takiego rozwiązania stanowi art. 46 KK. Jeżeli jednak będąc pokrzywdzonym, zgłosisz wniosek w tym zakresie, wówczas sąd się do niego przychyli. Ponadto zadośćuczynienie obowiązkowi naprawienia szkody będzie miało wówczas charakter obowiązkowy. Wyjątkiem jest tutaj sytuacja, gdy do naprawienia szkody doszło jeszcze przed wydaniem orzeczenia.
Gdyby jednak okazało się, że kwota uzyskana w wyniku naprawienia szkody w postępowaniu karnym nie jest wystarczająca, możesz dochodzić pozostałej części w procesie cywilnym.
W takim wypadku wyrok sądu karnego korzysta z waloru tzw. „prejudykatu”. Oznacza to, że przed sądem cywilnym nie będziesz już musiał wykazywać winy pokrzywdzonego. Dochodzenie odszkodowania powinno już być „formalnością”. Przynajmniej w teorii…
Czy Ty lub Twój bliski potrzebujesz pomocy adwokata?
Jeśli chciałbyś skorzystać z mojej pomocy, zapraszam do kontaktu. Działam na terenie takich miast jak: Poznań, Luboń, Gniezno, Śrem, Środa Wielkopolska, Grodzisk Wielkopolski, Swarzędz, Leszno, Piła, Kościan, Jarocin, Września oraz Wolsztyn. Posiadam także oddział w Świeciu, pracując w takich miejscowościach jak Grudziądz, Chełmno i Tuchola.
W trudnych sprawach działam w CAŁEJ POLSCE!
Umów się na konsultację!
Adwokat
Marlena Słupińska-Strysik
e-mail: biuro@slupinska.eu
tel. 61 646 00 40
tel. 68 419 00 45
tel. 52 511 00 65
UWAGA! W powyższy artykuł nie stanowi porady prawnej ani jej substytutu. Nie może też stanowić inspiracji do obrony w procesie karnym. Jeśli jesteś oskarżony w sprawie karnej koniecznie skontaktuj się z adwokatem!
Adwokat w Poznaniu. Specjalistka od spraw rodzinnych i spadkowych.Posiada bogatą praktykę w sprawach o rozwód, podział majątku, kontakty z dziećmi, władzę rodzicielską i opiekę nad dziećmi.
Specjalizuje się zwłaszcza w trudnych rozwodach – gdy w grę wchodzi podział majątku firmowego, walka o winę lub o dzieci. Ukończyła studia prawnicze na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także
podyplomowe studia z zakresu rachunkowości na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Następnie ukończyła aplikację radcowską i zdała egzamin radcowski. Wykonywała zawód radcy prawnego. Obecnie wykonuje zawód adwokata. Prowadzi praktykę adwokacką w Poznaniu,
Wolsztynie oraz w Świeciu. W trudnych sprawach o rozwód oraz o podział majątku wspólnego reprezentuje klientów w całej Polsce.
Autorka licznych publikacji z zakresu prawa rodzinnego i cywilnego.
e-mail: biuro@slupinska.eu
Dodaj komentarz